ΠΡΟΟΔΟΣ ΣΤΟΝ ΝΕΡΟΜΥΛΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

ΠΡΟΟΔΟΣ ΣΤΟΝ ΝΕΡΟΜΥΛΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

τοῦ Ὁσίου Ἰουστίνου Πόποβιτς

 

«Τὸ δικό μας πλανήτη ὁλοένα ἐρημώνει ἡ γενικὴ χρονικὴ ἐπιδημία τοῦ θανάτου. Ἡ ἰατρικὴ ποὺ δύναται νὰ μᾶς σώσει ἀπὸ τὴν ἐπιδημία αὐτὴ δὲν ὑφίσταται. Δὲν ὑφίσταται ἡ καραντίνα, ὅπου οἱ ἄνθρωποι θὰ μποροῦσαν ἐντελῶς νὰ καθαριστοῦν ἀπὸ τὰ μικρόβια τοῦ θανάτου. (…) Εἶναι ἕνα καημένο καὶ κωμικὸ ὄν ὁ ἄνθρωπος, ὅταν εἶναι πεπρωμένο νὰ ζεῖ στὸ νερόμυλο τοῦ θανάτου, βλέποντας πὼς ὄντως ἀνελεημόνως ὁ θάνατος ἀλέθει ἄνθρωπο μὲ ἄνθρωπο, γενιὰ μὲ γενιά, νιώθοντας πὼς καὶ αὐτὸν σιγὰ σιγὰ τὸν ἀλέθει μέχρι νὰ τὸν ἐξαφανίσει ἐντελῶς. (…) Ἐρημωμένος εἶναι ὁ οὐμανιστικός ἄνθρωπος, ἐπειδὴ ἀπ’ αὐτὸν εἶναι διωγμένη ἡ ἐπίγνωση καὶ ἡ αἴσθηση τῆς ὑποστατικῆς ἀθανασίας. Καὶ χωρὶς αὐτὴν μήπως ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁλάκερος ἄνθρωπος; (…) Ὦ, πόσο στενεμένος εἶναι ὁ εὐρωπαϊκὸς ἄνθρωπος, νανώδης καὶ σακατεμένος, μειωμένος, ὑποβιβασμένος σὲ κλάσμα καὶ ἀπόσπασμα τοῦ ἀνθρώπου, ἀφοῦ ἀπ’ αὐτὸν εἶναι διωγμένη κάθε αἴσθηση τῆς ἀπεραντοσύνης καὶ τοῦ ἀπείρου. Καὶ δίχως ἀπεραντοσύνη δύναται ὁ ἄνθρωπος νὰ ὑφίσταται; Καὶ ἄν μπορεῖ νὰ ὑπάρχει, ἔχει ἡ ὕπαρξή του ἔννοια; Μά, χωρὶς αὐτὴν τὴν αἴσθηση τῆς ἀπεραντοσύνης δὲν εἶναι αὐτὸς ἕνα νεκρὸ πράγμα μεταξύ νεκρῶν πραγμάτων καὶ ἕνα φευγαλέο ζῶο μεταξὺ τῶν ζώων;»

Στὸ Ἔνζυμο Ζ΄, ποὺ κυκλοφορεῖ.

ΜΗΝ ΠΟΥΛΗΣΕΙΣ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΣΟΥ ΣΕ ΚΑΝΕΝΑΝ

τούτῳ τῷ θεῷ ἔδει καὶ ὑμᾶς ὀμνύειν ὅρκον, οἷον οἱ στρατιῶται τῷ Καίσαρι. ἀλλ’ ἐκεῖνοι μὲν τὴν μισθοφορίαν λαμβάνοντες ὀμνύουσιν πάντων προτιμήσειν τὴν τοῦ Καίσαρος σωτηρίαν, ὑμεῖς δε τοσούτων καὶ τηλικούτων ἠξιωμένοι οὐκ ὀμόσετε ἢ ὀμόσαντες οὐκ ἐμμενεῖτε; καὶ τί ὀμόσετε; μὴ ἀπειθήσειν μηδέποτε μηδ’ ἐγκαλέσειν μηδὲ μέμψεσθαί τινι τῶν ὑπ’ ἐκείνου δεδομένων μηδ’ ἄκοντες ποιήσειν τι ἢ πείσεσθαι τῶν ἀναγκαίων. ὅμοιός γε ὅρκος οὗτος ἐκείνῳ; ἐκεῖμὲν ὀμνύουσιν αὐτοῦ μὴ προτιμήσειν ἕτερον, ἐνταῦθα δ’ αὑτοὺς ἁπάντων.

Ἐπίκτητος, Διατριβαῖ, 1.14.15-17

Πρέπει νὰ ὁρκίζεστε στὸν θεὸ ὅπως οἱ στρατιῶτες ὁρκίζονται στὸν Καίσαρα. Γιατὶ προκειμένου νὰ λάβουν τὴν πληρωμὴ τους, ὁρκίζονται πὼς θὰ ἐπαγρυπνοῦν γιὰ τὴν ἀσφάλεια τοῦ Καίσαρα κυρίως. Ἐσεῖς λοιπὸν δὲν θὰ ὁρκίζεστε στὸν θεό, ποὺ ἔχει δεχθεῖ τέτοιες καὶ τόσες πολλὲς χάρες, ἤ ἂν ἔχετε ὁρκιστεῖ, δὲν κρατήσετε τὸν λόγο σας; Καὶ τί πρέπει νὰ ορκιστείτε; Ποτὲ νὰ μὴν ἀνυπακούετε, ποτὲ νὰ μὴν κατηγορεῖτε, νὰ μὴν βρίσκετε κανένα λάθος σὲ κάτι τὸ θεϊκό, ποτὲ νὰ μὴν κάνετε ἤ ὑπομείνετε ἄθελα κάτι τὸ ὁποῖο εἶναι ἀναπόφευκτο. Εἶναι αὐτὸς ὁ ὅρκος ὅπως ὁ προηγούμενος; Στὴν πρώτη περίπτωση οἱ ἄνθρωποι ὁρκίζονται νὰ τιμοῦν μόνο τὸν Καίσαρα, ἀλλὰ ἐμεῖς ὁρκιζόμαστε νὰ τιμοῦμε τοὺς ἑαυτούς μας πάνω ἀπὸ ὁτιδήποτε ἄλλο.

ΤΟΙΣ ΠΟΛΛΟΙΣ ΠΟΛΛΑ ΔΟΚΕΙ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

Ὡς αὐθεντίες εἶναι δυνατὸν νὰ ἐκλαμβάνονται καὶ οἱ κοινὲς προκαταλήψεις. Πράγματι, οἱ περισσότεροι συντάσσονται μὲ τὸ ἀριστοτελικὸ «ἅ μέν πολλοῖς δοκεῖ ταῦτα γε εἶναι φαμεν» (αὐτὸ ποὺ ἐμφανίζεται κατὰ τὴ γνώμη τῶν πολλῶν ὡς ὀρθό, αὐτὸ καὶ ἰσχυριζόμαστε). Δὲν ὑπάρχει μάλιστα παραλογισμὸς ποὺ νὰ μὴν εἶναι εὔκολο νὰ υἱοθετήσουν οἱ ἄνθρωποι, εὐθὺς μόλις κατορθώσεις νὰ τοὺς πείσεις ὅτι πρόκειται γιὰ κάτι κοινὰ ἀποδεκτό. Τὸ παράδειγμα ἐπηρεάζει τόσο τὴ σκέψη ὅσο καὶ τὰ ἔργα τους. Εἶναι πρόβατα ποὺ ἀκολουθοῦν μὲ τὸ κεφάλι κάτω τὸν ἀρχηγὸ τοῦ κοπαδιοῦ· θὰ προτιμήσουν νὰ γκρεμοτσακιστοῦν παρὰ νὰ σκεφθοῦν οἱ ἴδιοι γιὰ τὸν ἑαυτό τους. Εἶναι πολὺ παράξενο ὅτι ἡ κοινὴ ἀποδοχὴ μιᾶς γνώμης ἔχει τόση βαρύτητα γι’ αὐτούς, δεδομένου ὅτι μποροῦν ἀπὸ μόνοι τους νὰ ἀντιληφθοῦν πόσο ἄκριτα ἀποδέχεται ὁ ἄνθρωπος ἰδέες καὶ γνῶμες, βασιζόμενος μόνο καὶ μόνο σ’ ἕνα παράδειγμα. Δὲν τὸ ἀντιλαμβάνονται, καθὼς στεροῦνται ἐντελῶς αὐτογνωσίας. Μόνον οἱ ἐκλεκτοὶ συμφωνοῦν μὲ τὸν Πλάτωνα πὼς «τοῖς πολλοῖς πολλὰ δοκεῖ», δηλαδὴ ὅτι ὁ ὄχλος ἔχει στὸ κεφάλι του ἄπειρες ἀνοησίες, κι ἀλίμονό μας ἄν δίνουμε σημασία σ’ αὐτές (…)

Ἄν δοῦμε ξεκάθαρα, αὐτὸ ποὺ ἀποκαλοῦμε κοινὴ γνώμη δὲν εἶναι παρὰ ἡ γνώμη δύο-τριῶν προσώπων: ἐπ’ αὐτοῦ δὲν θὰ εἴχαμε τὴν παραμικρὴ ἀμφιβολία, ἄν εἴμασταν σὲ θέση νὰ παρατηρήσουμε τὴ γενεσιουργὸ διαδικασία μιᾶς τέτοιας κοινῶς ἀποδεκτῆς γνώμης. Θὰ διαπιστώναμε τότε πὼς δύο-τρεῖς ἄνθρωποι ἦταν ποὺ πρῶτοι συνέλαβαν, διατύπωσαν ἤ ὑποστήριξαν μιὰ τέτοια γνώμη καὶ οἱ δύο ἄλλοι ἀποδέχθηκαν καλὴ τῇ πίστει ὅτι αὐτοὶ οι δύο-τρεῖς ἄνθρωποι τὴν εἶχαν ὑποβάλλει σὲ ἐξονυχιστικοὺς ἐλέγχους. Βασιζόμενοι στὴν προκατάληψη περὶ ἐπαρκείας αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων, υἱοθέτησαν τὴν ἴδια γνώμη καὶ ὁρισμένοι ἄλλοι. Αὐτοὺς ἔπειτα τοὺς πίστεψαν πολλοὶ ἔχοντας ὡς σύμβουλο τὴν ὀκνηρία ποὺ τοὺς ὑπαγόρευε νὰ προτιμήσουν τὴν ἄκοπη πίστη ἀπὸ τὴν κοπιώδη ἔρευνα. Μέρα μὲ τὴ μέρα λοιπὸν μεγάλωνε ὁ ἀριθμὸς τῶν ὀκνηρῶν καὶ εὐκολόπιστων ὀπαδῶν· καὶ αὐτὸ διότι τὸ δεύτερο κύμα τῶν ὀπαδῶν ποὺ προαναφέραμε, θεώρησε ὅτι οἱ πρῶτοι εἶχαν ἐλέγξει τὴν πειστικότητα τῆς κοινῆς γνώμης, καὶ γι’ αὐτὸ τὴν ἀποδέχθηκε. Οἱ ὑπόλοιποι, τώρα, ὑποχρεώθηκαν νὰ ἐνστερνισθοῦν τὸ κοινῶς ἀποδεκτὸ προκειμένου νὰ μὴν τους θεωρήσουν ταραχοποιὰ πνεύματα ποὺ ἀπαρνιοῦνται τὶς γενικὰ ἀποδεκτὲς ἀπόψεις ἤ προπετεῖς ἀνθρώπους ποὺ παριστάνουν τοὺς ἐξυπνότερους ἀπ’ ὅλον τὸν κόσμο. Ἡ συγκατάνευση ἔγινε πλέον καθῆκον. Ὅσοι ἦταν ἀκόμη σὲ θέση νὰ κρίνουν, ὑποχρεώθηκαν νὰ σιωπήσουν· δικαίωμα λόγου εἶχαν τώρα οἱ ἀπολύτως ἀνίκανοι νὰ ἐκφράσουν προσωπικὴ γνώμη καὶ νὰ διατυπώσουν προσωπικὲς κρίσεις, ἐν ὀλίγοις τὰ φερέφωνα ἀλλοτρίων γνωμῶν· ὄντας, ὡστόσο, οἱ πλέον μισαλλόδοξοι, οἱ πλέον φανατικοὶ ὑπερασπιστές τους. Καὶ τοῦτο διότι δὲν τοὺς ἐρεθίζει τόσο ἡ διαφορετικὴ γνώμη ἐκείνου ποὺ σκέπτεται ἀλλιῶς, ὅσο τὸ θράσος τοῦ νὰ θέλει νὰ κρίνει τὰ πράγματα ὁ ἴδιος γιὰ λογαριασμό του· κάτι ποὺ ἐκεῖνοι οὐδέποτε ἐπιχειροῦν, γεγονὸς ποὺ κατὰ βάθος τὸ γνωρίζουν. Κοντολογίς, ἐλάχιστοι διαθέτουν τὴ δυνατότητα νὰ σκέπτονται, ὅμως ὅλοι θέλουν νὰ ἔχουν γνώμη: ἐφόσον εἶναι ἀνίκανοι νὰ διαμορφώσουν μόνοι τους, τί ἄλλο μένει ἀπὸ τὸ νὰ τὴ βρίσκουν ἕτοιμη ἀπὸ τοὺς ἄλλους; Οὕτως ἐχόντων τῶν πραγμάτων, τί ἀξία ἔχει ἡ φωνὴ ἀκόμη καὶ ἑκατὸ ἑκατομμυρίων ἀνθρώπων; Περίπου ὅση ἔχει ἕνα ἱστορικὸ γεγονὸς ποὺ ἀναφέρουν 100 ἱστορικοί, οἱ ὁποῖοι ὅμως, ὅπως ἀποδεικνύεται, ἔχουν ἀντιγράψει ὁ ἕνας τὸν ἄλλον. Ὅλες οἱ ἀπόψεις, λοιπόν, ἀνάγονται στὴ γνώμη ἑνὸς καὶ μόνον.

Arthur Schopenhauer, Ἐριστικὴ Διαλεκτική, σ. 79-82, μτφ. Θεόδωρος Λουπασάκης, ἐκδόσεις Printa, Ἀθήνα, 2008

Ὁ τίτλος τῆς ἀναρτήσεως καὶ ὁ πολυτονισμὸς εἶναι δικά μας. ΕΛΛΗΝΙΚΩΣ ΔΙΕΞΕΡΧΟΜΑΙ

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΞΟΔΟΣ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ- ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΖΑΝ-ΖΑΚ ΡΟΥΣΣΩ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΒΟΛΤΑΙΡΟ ΕΠΙ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΥΣΙΚΟ ΝΟΜΟ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΩΝΟΣ»

Μόλις κυκλοφόρησε τὸ βιβλίο τοῦ ΖΑΝ-ΖΑΚ ΡΟΥΣΣΩ

ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΒΟΛΤΑΙΡΟ
ΕΠΙ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ
ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΥΣΙΚΟ ΝΟΜΟ
ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΩΝΟΣ

ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις ΕΞΟΔΟΣ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΙΤΣΙΚΗΣ

Άπόσπασμα ἀπὸ τὸ ὀπισθόφυλλο:

Τὴν 1η Νοεμβρίου τοῦ 1755 ἔγινε ἕνας ἰσχυρότατος, καταστρεπτικὸς σεισμὸς στὴ Λισσαβώνα τῆς Πορτογαλίας, ὁ ὁποῖος ἔγινε αἰσθητὸς μέχρι τὴν Βενετία. Ἐπακολούθησαν τσουνάμι καὶ πυρκαγιὲς μὲ ἀποτέλεσμα τὴν καταστροφὴ μεγάλου μέρους τῆς πόλης. Ὁ ἀριθμὸς τῶν νεκρῶν ἔφτασε τὶς 20.000! Τὸ γεγονὸς συγκλονίζει τὴν Εὐρώπη, τοὺς διανοουμένους καὶ τοὺς ἁπλοὺς ἀνθρώπους, ποὺ θέτουν ἐρωτήματα γιὰ τὸ ποιός εὐθύνεται γιὰ τὴν φοβερὴ καταστροφή: ἡ φύση, ὁ Θεὸς ἤ ὁ ἄνθρωπος; Ἤ ὅλα αὐτὰ μαζί; Οἱ διανοούμενοι διασταυρώνουν τὰ ξίφη τους δίνοντας διάφορες ἑρμηνεῖες. Τὸ 1756 ὁ Βολταίρος δημοσιεύει ἕνα πολύστιχο ποίημα μὲ τίτλο Poème sur le désastre de Lisbonne [Ποίημα γιὰ τὴν καταστροφὴ τῆς Λισσαβώνας] διατυπώνοντας τὸν προβληματισμό του γύρω ἀπὸ τὸ θέμα. Τὴν ἴδια χρονιά, ὁ Ζάν-Ζὰκ Ρουσσῶ γράφει μιὰ ἐπιστολὴ ἡ ὁποία ἀπευθύνεται στὸν Βολταῖρο, ὡς ἀπάντηση στὸ προαναφερθὲν ποίημά του. Ἔχουμε τὴν ἰδιαίτερη χαρὰ νὰ παρουσιάσουμε γιὰ πρώτη φορὰ στὰ ἑλληνικά τὴν ἐπιστολὴ αὐτὴ στὸ βιβλίο ποὺ κρατᾶτε στὰ χέρια σας (δίγλωσση ἔκδοση). Ἀπευθυνθήκαμε στὸν Δημήτρη Κιτσίκη γιὰ νὰ κάνει τὴν μετάφραση, ἐκτιμῶντας τὴν βαθιὰ γνώση του τόσο τῆς ἑλληνικῆς ὅσο καὶ τῆς γαλλικῆς γλώσσας, καὶ τὸν εὐχαριστοῦμε θερμὰ ποὺ ἀποδέχθηκε τὴν πρότασή μας ἀμέσως. Ἡ μετάφρασή του θεωροῦμε ὅτι εἶναι πραγματικὰ ποιητικὴ καὶ καταφέρνει, ὡς, κατὰ τὰ λεγόμενά του, Ἕλλην Ρουσσῶ, νὰ μᾶς μεταφέρει γλωσσικὰ στὴν ἐποχὴ τοῦ 18ου αἰῶνα. Ταυτοχρόνως, τὸ κείμενο εἶναι ἄκρως ἐνδιαφέρον καὶ μᾶς δίνει τὸ ἔναυσμα γιὰ νὰ ἀναλογισθοῦμε τὶς ἀναλογίες μὲ τὴν σημερινὴ ἐποχή, μὲ ἀφορμὴ ὅλη τὴν τρέχουσα συγκυρία τῆς λεγομένης πανδημίας -μία καταστροφὴ γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα, ὄχι πρωτίστως ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἴδια τὴν ἀσθένεια, ἀλλὰ ὅσον ἀφορᾶ τὸ πῶς ἐμεῖς, ὡς κοινωνία, ἀντιδροῦμε σὲ αὐτήν.

 

ΧΩΡΟΙ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

Πολιτεία, Ἀσκληπιοῦ 1, Ἀθήνα

Πρωτοπορία, Γραβιᾶς 3-5, Ἀθήνα

Πρωτοπορία, Λεωφ. Νίκης 3, Θεσσαλονίκη

Πρωτοπορία, Γεροκωστοπούλου 31-33, Πάτρα

Ἐναλλακτικὸ Βιβλιοπωλείο, Θεμιστοκλέους 37, Ἐξάρχεια

Ναυτίλος, Χαριλάου Τρικούπη 28, κέντρο Ἀθήνας

Ἀλφειός, Χαριλάου Τρικούπη 22, κέντρο Ἀθήνας

Πατάκης, Ἀκαδημίας 65, Ἀθήνα

ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ-ΑΛΛΟΙ ΧΩΡΟΙ

Κέντρο Τύπου, Βαλτετσίου 50-52, Ἀθήνα

 

 

ΠΛΑΤΩΝ-ΤΥΡΑΝΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΚΑΙ ΤΥΡΑΝΝΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

Λίγα εἰσαγωγικά

Ὁ Πλάτων, στὴν Πολιτεία του, κάνει λόγο γιὰ τὸ τέλος τῆς ἰδανικῆς δίκαιης πόλης. Θεωρεῖ ὅτι, ὅπως ὅλα τὰ δημιουργήματα τοῦ ἀνθρώπου, ὑπόκειται κι αὐτὴ σὲ ἀναγκαστικὴ φθορά. Ἡ κοινωνία ποὺ θὰ ἀντικαταστήσει ἀρχικὰ τὴν δίκαιη πολιτεία θὰ εἶναι ἡ τιμοκρατία στὴν ὁποία τὰ στρατιωτικὰ ἐπιτεύγματα θὰ εἶναι οἱ κύριες πηγὲς κοινωνικῆς καταξίωσης. Ἡ ἀνάγκη ἐμπλοκῆς σὲ πολέμους γιὰ τὴν αὔξηση τοῦ ὑλικοῦ πλούτου τῶν ἀκατάλληλων πλέον φυλάκων θὰ ἀναγάγει τὰ στρατιωτικὰ ζητήματα στὰ πλέον σημαντικὰ τῆς πόλης. Ἡ τιμοκρατία ἔτσι θὰ μετατραπεῖ σὲ ὀλιγαρχία, μιὰ κοινωνία ὅπου ὁ πλοῦτος θὰ εἶναι τὸ μέτρο τῶν πάντων. Τὸ χάσμα ἀνάμεσα στοὺς πλούσιους καὶ τοὺς φτωχοὺς θὰ μεγαλώσει, οἱ φτωχοὶ θὰ ἐπαναστατήσουν καὶ ἡ ὀλιγαρχία θὰ ἐκφυλιστεῖ σὲ δημοκρατία. Ὅμως ἡ ὑπερβολικὴ ἐπιθυμία γιὰ ἰσότητα καὶ ἐλευθερία θὰ ἐκφυλιστεῖ μὲ τὴν σειρά της σὲ ἀσυδοσία καὶ ἀναρχία. Οἱ ἄνθρωποι θὰ ἀναζητήσουν ἕναν ἰσχυρὸ ἡγέτη ἱκανὸ νὰ ἐπαναφέρει τὴν τάξη. Ἡ διαφθορὰ μέσω τῆς ἰσχύος θὰ μετατρέψει τὸν ἡγέτη αὐτὸν σὲ τύραννο. Ἡ τυραννία εἶναι τὸ τελικὸ στάδιο τοῦ πολιτικοῦ αὐτοῦ ἐκφυλισμοῦ.

ΤΟ ΑΦΕΥΚΤΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ Η ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Ἀθηναῖος: Καὶ τώρα, γιὰ πές μου: σὲ τί ἀπέβλεπε ὁ νόμος, ποὺ σᾶς ὥρισε τὰ συσσίτια καὶ τὴ σωματικὴ ἀγωγὴ καὶ τὴν ἐκπαίδευση στὰ ὅπλα;
Κλεινίας: Μὰ νομίζω, ἀγαπητέ, ὅτι εἶναι εὔκολο στὸν καθένα νὰ καταλάβῃ ὅσα μᾶς ἀφοροῦν. Ὅπως βλέπετε, τὸ ἔδαφος ὁλόκληρης τῆς Κρήτης δὲν εἶναι πεδινό, ὅπως εἶναι τῆς Θεσσαλίας, καὶ γι’ αὐτὸ ἀκριβῶς ἐκεῖνοι μὲν χρησιμοποιοῦν πιὸ πολὺ τ’ ἀνάλογα, ἐμεῖς δὲ τὰ πόδια μας. Πράγματι, τὸ ἔδαφός της εἶναι ἀνώμαλο, καὶ προσφέρεται καλύτερα στὶς πεζοπορίες. Ὑπ’ αὐτὲς τὶς συνθῆκες, καὶ τὰ ὅπλα χρειάζεται νὰ εἶναι ἐλαφρά, γιὰ νὰ μὴ δίνουν βάρος, ὅταν τρέχῃ κανείς. Καὶ σὰν πιὸ κατάλληλα θεωροῦνται τὰ τόξα καὶ τὰ βέλη, ποὺ εἶναι ἐλαφρά. Ὅλα αὐτά, λοιπόν, μᾶς κάνουν νὰ εἴμεθα προετοιμασμένοι γιὰ τὸν πόλεμο καὶ ὁ νομοθέτης, κατὰ τὴ δική μου γνώμη τουλάχιστον, πρὸς τὰ κεῖ εἶχε ᾽στραμμένο τὸ μυαλό του, ὅταν συνέτασσε τοὺς νόμους. Ὑποπτεύομαι μάλιστα ὅτι ἴσως καὶ τὰ συσσίτια ἐθέσπισε, βλέποντας ὅτι ὅλοι, ὅταν ἐκστρατεύουν, ἀναγκάζονται τότε ἐκ τῶν πραγμάτων, γιὰ τὴ δική τους ἀσφάλεια, νὰ συσσιτοῦν καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς ἐκστρατείας. Καὶ μοῦ φαίνεται θὰ πρέπει νὰ καταλογίσῃ κανεὶς ἀνοησία στοὺς πολλοὺς ποὺ δὲν καταλαβαίνουν ὅτι πάντοτε, συνεχὴς διὰ βίου διεξάγεται πόλεμος ὅλων ἐναντίον ὅλων τῶν πόλεων. Ἄν λοιπὸν ἐν καιρῷ πολέμου πρέπει νὰ συσσιτοῦν γιὰ λόγους ἀσφαλείας καὶ μερικοὶ ἀξιωματοῦχοι καὶ ὑποδεέστεροι νὰ ἔχουν ταχθῆ φύλακες αὐτῶν, τὸ ἴδιο πρέπει νὰ γίνεται καὶ ἐν καιρῷ εἰρήνης. Διότι αὐτὸ ποὺ οἱ πολλοὶ ὀνομάζουν εἰρήνη, δὲν εἶναι παρὰ μιὰ λέξις, πραγματικά, ὅμως, ὅλες οἱ πόλεις εὑρίσκονται πάντοτε, κατὰ φυσικὴν ἀνάγκη σὲ ἀκήρυκτο πόλεμο ἀναμεταξύ τους. Ἄν τὸ καλοπροσέξης μάλιστα, θὰ διαπιστώσῃς καὶ μόνος σου ὅτι ὁ νομοθέτης τῶν Κρητῶν τὸν πόλεμο εἶχε κατὰ νοῦν, ὅταν καθώριζε τὰ θέσμια ποὺ διέπουν τὸν δημόσιο καὶ τὸν ἰδιωτικό μας βίο, καὶ σύμφωνα μὲ αὐτὰ μᾶς ὥρισε νὰ φυλάττωμε τοὺς νόμους, δηλαδὴ ὅτι κανεὶς ποτὲ δὲν μπορεῖ νὰ ἔχῃ ὠφέλειαν ἀπὸ τὰ ἄλλα, τ.ἔ. τὴν περιουσία καὶ τὶς ἐπιχειρήσεις του, ἄν δὲν εἶναι ἄξιος νὰ διατηρῇ πολεμώντας, δεδομένου ὅτι τὰ ἀγαθὰ τῶν νικωμένων περιέρχονται στοὺς νικητάς.

ΤΟ ΕΦΗΜΕΡΟ ΤΩΝ ΙΕΡΑΡΧΙΩΝ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

Ἡ Ἱεράρχησις εἶναι ὁ σκελετὸς τῆς ὀργανωμένης συμβιώσεως τῶν ἀνθρώπων. Χωρὶς αὐτὸ τὸ στοιχεῖο, δὲν ὑπῆρξε ποτὲ καὶ πουθενὰ καμμία κοινωνία, καμμία ἐξέλιξις. Τὸ φαινόμενο, σὰν αἰτιότης καὶ σὰν συνέπεια, παρατηρεῖται παντοῦ στὴν φύσι, ὅπου ὅλα ἀκολουθοῦν μία προκαθορισμένη καὶ ἁλυσιδωτὴ ἱεράρχησι, ἀπὸ τὰ πιὸ ἁπλᾶ στὰ πιὸ σύνθετα. Κάθε παραμόρφωσις ἤ θραύσις ἑνὸς ἀπὸ τοὺς ἀναριθμήτους κρίκους τῶν ἀλυσιδωτῶν καὶ ἱεραρχημένων βαθμίδων, δημιουργεῖ κρίσι, στὸ σημεῖο πρῶτα, ἁλυσιδωτὰ σὲ ὅλους τοὺς τομεῖς ὕστερα, στὴν τροχιὰ τῶν μεταβολῶν, τῶν ἐξελίξεων τέλος.
Σὲ ὅλες τὶς ἀνθρώπινες κοινωνίες, ἡ Ἱεράρχησις τῶν πραγμάτων, τῶν ἀναγκῶν, τῶν πράξεων, ποὺ ἀποβλέπουν στὴν ἱκανοποίησι τῶν ἀναγκῶν αὐτῶν, ἡ ποιότης τους καὶ τὸ εἶδος τους, οἱ φορεῖς τους, οἱ προσδοκίες καὶ τὰ ἀποτελέσματα, ἀποτελοῦν βασικὰ στοιχεῖα τῆς ὑπάρξεώς τους καὶ κριτήρια τῆς ἐξελίξεώς τους. Εἶναι ἀκόμη καθοριστικοὶ παράγοντες τῆς ἐννοίας τοῦ Λογικοῦ, τῆς Σκέψεως.
Ἀλληλένδετος παράγων τῆς ἱεραρχήσεως, εἶναι ἡ Ἱεραρχία. Εἶναι τὸ νευρικὸ σύστημα τῆς ὀργανωμένης συμβιώσεως τῶν ἀνθρωπίνων κοινωνιῶν. Καμμία ἱεράρχησις δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ μετουσιωθῆ σὲ πρᾶξι, σὲ διαδικασία πρὸς τὸ ἀποτέλεσμα, χωρίς τὸν κατάλληλο φορέα της.
Ὅρος, συνεπῶς, ὑπάρξεως καὶ ἐπιβιώσεως τῶν φορέων αὐτῶν, εἶναι ἡ δυνατότης νὰ ἀνταποκρίνωνται πρὸς ὅσα προσδοκοῦνται ἀπ’ αὐτούς. Καὶ ἡ δυνατότης αὐτή, ὅπως κάθε πρᾶγμα, εἶναι μεταβλητὸς παράγων καὶ ἀκολουθεῖ τὴν γνωστὴ καὶ αἰώνια καμπύλη τῆς ἐμφανίσεως, ἑδραιώσεως, ἀκμῆς, ἐθισμοῦ, παρακμῆς, πτώσεως, μὲ νέο κύκλο, ἀπὸ τὴν ἀρχὴ καὶ μὲ νέες ἱεραρχίες καὶ ἱεραρχημένες ἀξίες.
Οἱ ἱεραρχίες εἶναι οἱ φορεῖς τῆς ἐξελίξεως, ποὺ ἐπιλύνουν τὰ προβλήματα τῶν κοινωνιῶν, δημιουργῶντας ὅμως ἔτσι συνεχῶς νέα, ἀπ’ εὐθείας ἀπορρέοντα ἀπὸ τὴν ἐξέλιξι. Τὰ νέα αὐτὰ προβλήματα εἶναι ὅλο καὶ πιὸ σύνθετα, ὅλο καὶ πιὸ πολύπλοκα, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ φθάνη πάντα ἡ στιγμὴ ποὺ οἱ ὑπάρχουσες ἱεραρχίες καὶ ἡ ἱεράρχησις τῶν πραγμάτων ποὺ δίνουν αὐτές, νὰ μὴν μποροῦν ν’ ἀνταποκριθοῦν στὶς ἀνάγκες.
Συμπερασματικά, οἱ ἱεραρχήσεις γίνονται πολύπλοκες, οἱ ἱεραρχίες παραμένουν ἁπλές, δηλαδὴ ἕνα στάδιο πιὸ πίσω. Μὲ τὴν ἐξέλιξι, οἱ ἀνάγκες αὐξάνονται γεωμετρικά, ἐνῶ οἱ ἱεραρχίες προσπαθοῦν ν’ ἀκολουθήσουν μὲ ἀριθμητικὸ ρυθμό. Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι ἡ Ἀνεξίσωσις.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΧΘΡΟΣ

…Κάθε φιλελευθερισμός ζεῖ μονάχα μέσα στὸ σύντομο διάστημα ὅπου στὸ ἐρώτημα: «Χριστός ἤ Βαραβᾶς;» μπορεῖς ν’ ἀπαντήσεις μὲ αίτημα ἀναβολῆς ἤ μὲ τὴ συγκρότηση ἐξεταστικῆς ἐπιτροπῆς.
Carl Schmitt, Πολιτική Θεολογία
Οἱ ἔννοιες Φίλος καὶ Ἐχθρὸς πρέπει νὰ λαμβάνονται μὲ τὸ συγκεκριμένο, ὑπαρξιακό τους νόημα, ὄχι ὡς μεταφορὲς ἤ σύμβολα, ὄχι ἀναμεμειγμένες μὲ καὶ ἀποδυναμωμένες ἀπὸ οἰκονομικές, ἠθικὲς ἤ ἄλλες παραστάσεις, ἀκόμα λιγότερο, μὲ ἕνα ἰδιωτικὸ-ἀτομικιστικὸ νόημα, ψυχολογικὰ ὡς ἔκφραση ἰδιωτικῶν συναισθημάτων καὶ τάσεων. Δὲν εἶναι κανονιστικὲς καὶ «καθαρὰ πνευματικὲς» ἀντιθέσεις. Ὁ φιλελευθερισμὸς προσπάθησε, σὲ ἕνα γι’ αὐτὸν τυπικὸ δίλημμα πνεύματος καὶ οἰκονομίας, νὰ διαλύσει τὸν Ἐχθρὸ μετατρέποντάς τον ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς οἰκονομίας σὲ ἀνταγωνιστή, ἀπὸ τὴν πλευρὰ τοῦ πνεύματος σὲ ἀντίπαλο στὸ διάλογο. Στὸ πεδίο τοῦ οἰκονομικοῦ δὲν ὑπάρχουν βέβαια Ἐχθροὶ παρὰ μόνο ἀνταγωνιστές, σὲ ἕναν πλήρως ἠθικοποιημένο καὶ ἠθοποιημένο κόσμο ὑπάρχουν ἴσως, πλέον, μόνο ἀντίπαλοι στὸ διάλογο. Ὡστόσο, τὸ ἄν κανεὶς θεωρεῖ ἀποδοκιμαστέο ἤ μὴ τὸ γεγονὸς καὶ βρίσκει ἴσως σὲ αὐτὸ ἕνα ἀταβιστικὸ κατάλοιπο βάρβαρων ἐποχῶν, ὅτι οἱ λαοὶ συνεχίζουν ἀκόμη, ὅπως πάντα, νὰ χωρίζονται σὲ ὁμάδες κατὰ Φίλο καὶ Ἐχθρό, ἤ ἐλπίζει ὅτι αὐτὴ ἡ διάκριση θὰ ἐξαφανιστεῖ μιὰ μέρα ἀπὸ τὴ γῆ, τὸ ἄν εἶναι καλὸ καὶ σωστὸ γιὰ παιδαγωγικοὺς λόγους νὰ προσποιεῖται κανεὶς ὅτι γενικὰ δὲν ὑπάρχει πλέον κανένας Ἐχθρὸς -ὅλα αὐτὰ δὲν λαμβάνονται ἐδῶ ὑπόψη. Ἐδῶ δὲν πρόκειται γιὰ πλασματικότητες ἤ κανονιστικότητες, ἀλλὰ γιὰ τὴν ὑπαρξιακὴ πραγματικότητα καὶ τὴ ρεαλιστικὴ δυνατότητα αὐτῆς τῆς διάκρισης. Μπορεῖ κανεὶς νὰ συμμερίζεται ἤ ὄχι ἐκεῖνες τὶς ἐλπίδες καὶ τὶς παιδαγωγικὲς προσπάθειες· τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ λαοὶ χωρίζονται σὲ ὁμάδες σύμφωνα μὲ τὴν ἀντίθεση Φίλου καὶ Ἐχθροῦ, τὸ ὅτι αὐτὴ ἡ ἀντίθεση εἶναι καὶ σήμερα ἀκόμα πραγματικὴ καὶ γιὰ κάθε πολιτικὰ ὑπάρχοντα λαό, ὡς πραγματικὴ δυνατότητα, δεδομένη, δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ τὸ ἀρνηθεῖ μὲ λογικὸ τρόπο.
Ἐχθρὸς δὲν εἶναι λοιπὸν ὁ ἀνταγωνιστὴς ἤ ὁ ἀντίπαλος γενικά. Ἐχθρὸς δὲν εἶναι ἐπίσης ὁ ἰδιωτικὸς ἀντίπαλος τὸν ὁποῖο μισεῖ κανεὶς μὲ αἰσθήματα ἀντιπάθειας. Ἐχθρὸς εἶναι μόνο μία, τουλάχιστον ἐνδεχομένως, δηλαδὴ κατὰ πραγματικὴ δυνατότητα, μαχόμενη ὁλότητα ἀνθρώπων ἡ ὁποία βρίσκεται ἀντιμέτωπη μὲ μιὰ ἄλλη ἀκριβῶς τέτοια ὁλότητα. Ἐχθρὸς εἶναι μόνο ὁ δημόσιος Ἐχθρός, διότι καθετὶ τὸ ὁποῖο ἀναφέρεται σὲ μιὰ τέτοια ὁλότητα ἀνθρώπων, ἰδίως σὲ ἕναν ὁλόκληρο λαό, γίνεται ἔτσι δημόσιο. Ἐχθρὸς εἶναι hostis, ὄχι inimicus μὲ τὸ εὐρύτερο νόημα· πολέμιος, ὄχι ἐχθρός…
Στὸ συχνότατα παρατιθέμενο ἀπόσπασμα «ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν» (Ματθ. 5,44, Λουκᾶς 6, 27) δὲν γίνεται λόγος γιὰ τὸν πολιτικὸ Ἐχθρό. Ἐπίσης στὸν χιλιόχρονο ἀγῶνα μεταξὺ χριστιανισμοῦ καὶ ἰσλαμισμοῦ κανένας χριστιανὸς δὲν διανοήθηκε ποτὲ ὅτι πρέπει κανεὶς ἀπὸ ἀγάπη γιὰ τοὺς Σαρακηνοῦς ἤ τοὺς Τούρκους νὰ παραδώσει τὴν Εὐρώπη στὸν ἰσλαμισμό, ἀντὶ νὰ τὴν ὑπερασπιστεῖ. Τὸν Ἐχθρό, μὲ τὸ πολιτικὸ νόημα τῆς λέξης, δὲν χρειάζεται κανεὶς νὰ τὸν μισεῖ προσωπικὰ καὶ μόνο στὴ σφαῖρα τοῦ ἰδιωτικοῦ ἔχει πιὰ νόημα νὰ ἀγαπᾶ κανεὶς τὸν «Ἐχθρό» του, δηλαδὴ τὸν ἀντίπαλό του. Ἐκεῖνο τὸ ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴ Βίβλο θίγει αὐτὴ τὴν πολιτικὴ ἀντίθεση ἀκόμα λιγότερο ἀπὸ ὅσο γιὰ παράδειγμα θέλει νὰ καταργήσει τὶς ἀντιθέσεις Καλοῦ καὶ Κακοῦ ἤ Ὡραῖου καὶ Ἄσχημου. Προπάντων δὲν σημαίνει ὅτι πρέπει κανεὶς νὰ ἀγαπᾶ τοὺς Ἐχθροὺς τοῦ λαοῦ του καὶ νὰ τοὺς ὑποστηρίζει ἐναντίον τοῦ δικοῦ του λαού.

Carl Schmitt, Ἡ ἔννοια τοῦ Πολιτικοῦ, σ. 63-66, μτφ. Ἀλίκη Λαβρἀνου, ἐκδόσεις «Κριτική», Ἀθήνα, 2009

Ὁ Carl Schmitt ἦταν Γερμανὸς νομικὸς καὶ πολιτειολόγος ποὺ ἡ σκέψη του περὶ τῆς σχέσεως Ἐχθροῦ καὶ Φίλου ἐπηρέασε καθοριστικὰ τὸν Θουκυδίδη (!)

 

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

«Ἡ πολιτική εἶναι ὅπως ἡ Σφίγξ τοῦ μύθου: καταβροχθίζει ὅσους δὲν λύνουν τὰ αἰνίγματά της»
Ριβαρόλ

 
Ἀπό τὸν Ριβαρόλ, τὸν πνευματώδη ἀντεπαναστάτη τοῦ 18ου αἰῶνα, ἔχουμε νὰ μάθουμε πολλά ὅσον ἀφορᾶ το ρεαλισμό τοῦ ἡττημένου. Ὁ ἡττημένος δέν γνωρίζει μονάχα τὶς ἀδυναμίες τῆς δικῆς του παράταξης ἀλλά καὶ διαβλέπει, μὲ τὴν ὀξυδέρκεια τοῦ μίσους, τί κρύβεται πίσω ἀπό τα συνθήματα καὶ τὶς ἐπαγγελίες τοῦ νικητή.
Ἡ πολιτική δέν μπορεῖ νὰ ρυθμισθεῖ μόνιμα μὲ βάση τὴν ἀνταλλαγὴ θεμελιωμένων ἐπιχειρημάτων μεταξὺ ἔλλογων συνομιλητῶν. Ὅταν πρόκειται γιὰ μεγάλες μάζες, ἡ κυριαρχία τῶν παθῶν δέν ἀπαιτεῖ κἄν τὰ περιβλήματα τῆς λογικῆς. Σὲ περιόδους ὁμαλότητας τὸ πλῆθος δὲν ἀπαιτεῖ παρὰ ἄρτον καὶ θεάματα. Ὅταν ὁ ἄρτος σπανίζει ἤ κινδυνεύει, τὰ θεάματα ἀραιώνουν ἤ ἀγριεύουν καὶ καθὼς πολώνεται ἡ πολιτικὴ κοινότητα, ἀντίστοιχα συμπυκνώνεται ἡ ψυχή τῶν μαζῶν σὲ μονοδιάστατα κι εὐκρινῆ πάθη ποὺ ἀκολουθοῦν τὴν λογικὴ τοῦ μαύρου καὶ τοῦ ἄσπρου.
Ἐφόσον οἱ μάζες εἶναι ἡ πρώτη ὕλη της πολιτικῆς καί ἐφόσον οἱ μάζες κυριαρχοῦνται ἀπό πάθη, ἡ πολιτική δραστηριότητα θά μποροῦσε νά ὁρισθεῖ ὡς χειραγώγηση ἤ διαχείριση τῶν μαζικῶν παθών.
Ὅποιος διαχειρίζεται τὰ πάθη των μαζῶν σὲ περίοδο ὁμαλότητας ἀπὸ θέση κυβερνήτη ἔχει ὡς κύριο μέλημα τὴ χαλιναγώγησή τους μέσω ἑνὸς συνδυασμοῦ ἰδεολογίας καὶ ἐξαναγκασμοῦ ὁ ὁποῖος παραλλάσσει ἀνάλογα μὲ τὴ συγκυρία: ὅποτε τὰ ἰδεολογικὰ μέσα ἀτονοῦν, ἐντείνεται ὁ ἐξαναγκασμός καὶ ὅποτε ἐπαρκοῦν ἡ ὑλική βία ἀσκεῖται πιὸ διακριτικά. Στὶς ἱστορικές ἐκεῖνες περιπτώσεις ὅπου ἡ χειραγώγηση γίνεται μὲ ὀρθὴ μίξη ἰδεολογίας καὶ ἐξαναγκασμοῦ, ἐνῶ παράλληλα εἶναι διάχυτη ἡ πεποίθηση ὅτι ἡ ἐξουσία γενικὰ ἀσκεῖται μὲ πνεῦμα πρόνοιας καὶ δικαιοσύνης, τότε ἡ πολιτικὴ κοινότητα ἐπιτυγχάνει τὸν περιορισμένο -ἀλλά διόλου ἀμελητέο- βαθμὸ τελειότητας ποὺ τῆς ἐπιτρέπει ἡ ἀτέλεια τῶν ἀνθρώπων.
Ὅπως ἡ κυβέρνηση εἶναι ὑποχρεωμένη νά χαλιναγωγήσει πάθη, ἔτσι καὶ ἡ ἐπανάσταση ὀφείλει νὰ ὑποκινήσει καὶ νὰ ἐξάψει πάθη, τοὐλάχιστον ὥσπου νὰ ἐπικρατήσει. Δίκαια αἰτήματα δὲν γεννοῦν καθ’ εαυτὰ ἐπαναστάσεις, ἐὰν δὲν συνδεθοῦν μὲ μαζικὸ μίσος ἐναντίον πράξεων ποὺ θεωροῦνται ὡς ἀδικία καὶ ἐναντίον ἐκείνων ποὺ τὶς διαπράττουν. Γιὰ νὰ δράσει ἐπαναστατικά, τὸ αἴτημα τῆς δικαιοσύνης πρέπει νὰ μεταβληθεῖ σὲ σύνθημα μὲ θρησκευτικὲς καὶ ἐσχατολογικές συμπαραδηλώσεις καὶ νὰ γίνει τόσο γενικὸ κι ἀόριστο ὥστε νὰ συμφύρεται μὲ τὶς ἐκρήξεις τῆς ἡφαιστειώδους συλλογικῆς ψυχῆς.
Ὁ διανοούμενος δίνει στὰ πάθη (εἶναι ἀδιάφορο ἄν τὰ πάθη σχετίζονται μὲ «δίκαια» αἰτήματα) μορφὴ ἰδεολογίας καὶ μάλιστα ἀρκετά ἁπλῆς ὥστε νὰ συγκινήσει καὶ νὰ κινήσει μάζες. Ἡ ἰδεολογικοποίηση παθῶν εἶναι λοιπόν ἡ θεμελιώδης ὑφὴ τῆς ἐπαναστατικῆς διαδικασίας καὶ γι’ αὐτό δὲ συνιστᾶ ἀντίφαση τὸ ὅτι ἡ μία της ὄψη εἶναι ἡ φιλοσοφία καί ἡ ἄλλη ἡ τρομοκρατία.
Ἡ πολιτική ὡς δραστηριότητα εἶναι ἐξ ὁρισμοῦ ὑπόθεση κοινωνικῶν ἐλίτ, εἴτε οἱ πολιτικά ἐνεργὲς ὁμάδες ἐνστερνίζονται «προοδευτικές» εἴτε «συντηρητικές» ἀρχές. Μιὰ ἐπαναστατική κυβέρνηση ἐπιδιώκει τὸ ἴδιο ὅπως καὶ κάθε προηγούμενη κυβέρνηση: νὰ χαλιναγωγήσει τὰ πάθη τῶν μαζῶν καὶ πρῶτα ἀπ’ ὅλα νὰ χαλιναγωγήσει ὅσους διανοουμένους εἶχαν ὑποκινήσει αὐτὰ τὰ πάθη γιὰ λογαριασμό τῆς ἐπανάστασης.

Ἀπὸ τὴν εἰσαγωγὴ τοῦ Παναγιώτη Κονδύλη στὸ ἔργο «Ριβαρόλ. Ἐπιλογὴ ἀπὸ τὸ ἔργο του», ἐκδόσεις Στιγμή, 1994

 

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ!

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

Περὶ ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων
τοῦ Π. Κονδύλη

Ἐννοιολογικὴ σύγχυση καὶ πολιτικὴ ἐκμετάλλευση
Δὲν ὑπάρχουν ἀνθρώπινα δικαιώματα. Γιὰ νὰ τὸ ποῦμε ἀκριβέστερα: ἐν ἔτει 1998 δὲν ὑπάρχουν ἀνθρώπινα δικαιώματα καὶ κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ γνωρίζει ἂν θὰ ὑπάρξουν στὸ μέλλον. Ἡ διαπίστωση αὐτὴ εἶναι ἀναπόδραστη ἂν ἐπιθυμοῦμε νὰ ὁρίσουμε τὴν ἔννοια τοῦ «δικαιώματος» καὶ τοῦ «ἀνθρώπινου δικαιώματος» αὐστηρὰ καὶ ἀδιαφορῶντας ἀπέναντι σὲ πολιτικές-ἰδεολογικὲς σκοπιμότητες. «Δικαίωμα» δὲν εἶναι κάτι ποὺ ἁπλῶς διάγει βίο φαντάσματος μέσα στὰ κεφάλια τῶν φιλοσόφων ἤ ποὺ εὐδοκιμεῖ στὰ χείλη τῶν προπαγανδιστῶν. Στην οὐσία τοῦ δικαιώματος ἀνήκει ἐξ ὁρισμοῦ ἡ δυνατότητα νὰ ἀπαιτεῖται καὶ νὰ ἐπιβάλλεται. Καὶ ὡς «ἀνθρώπινο δικαίωμα» ἐπιτρέπεται νὰ θεωρεῖται μονάχα ἕνα δικαίωμα τὸ ὁποῖο ἀπολαμβάνουν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι μόνο καὶ μόνο ἐπειδὴ εἶναι ἄνθρωποι, δηλαδὴ χωρὶς τὴ διαμεσολάβηση ἐξουσιαστικῶν ἀρχῶν καὶ συλλογικῶν ὑποκειμένων (π.χ. ἐθνῶν καὶ κρατῶν) πού, ἀπὸ ἐννοιολογικὴ καὶ φυσικὴ ἄποψη, εἶναι στενότερα ἀπὸ τὴν ἀνθρωπότητα ὡς σύνολο.
Ἐπιπλέον, ἕνα γνήσιο ἀνθρώπινο δικαίωμα θὰ πρέπει νὰ ἰσχύει καὶ νὰ ἀπολαμβάνεται παντοῦ ὅπου ὑπάρχουν ἄνθρωποι, δηλαδὴ παντοῦ ὅπου ἐπιθυμεῖ νὰ ἐγκατασταθεῖ καθένας. Ὥστε σὲ τελευταία ἀνάλυση δὲν ὑπάρχουν ἀνθρώπινα δικαιώματα δίχως ἀπεριόριστη ἐλευθερία κίνησης καὶ ἐγκατάστασης καὶ δίχως αὐτόματη νομικὴ ἐξίσωση ὅλων τῶν ἀτόμων μὲ ὅλα τὰ ἄτομα χάρη στὴν οἰκουμενικὴ ἰσχὺ μίας ἑνιαίας νομοθεσίας. Ὅσο ὁ Ἀλβανός, π.χ., δὲν ἔχει στὴν Ἰταλία τὰ ἴδια δικαιώματα μὲ τὸν Ἰταλό, μποροῦμε stricto sensu νὰ μιλᾶμε γιὰ πολιτικὰ καὶ ἀστικά, ὄχι γιὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα.
Βεβαίως, τὰ κράτη μποροῦν νὰ βαφτίζουν ὁρισμένα τοὐλάχιστον ἀπὸ τὰ δικαιώματα, τὰ ὁποῖα δίνουν στοὺς πολίτες τους, «ἀνθρώπινα δικαιώματα», ὅμως ἡ ἔκφραση αὐτὴ θὰ εἶχε νόημα μόνον ἐὰν τὸ κράτος ἐπεφύλασσε ἀποκλειστικὰ στοὺς δικούς του ὑπηκόους τὸν χαρακτηρισμὸ «ἄνθρωπος», ὅπως κάνουν μερικὲς πρωτόγονες φυλές. Γιατὶ σὲ ἐνάντια περίπτωση κανένα κράτος δὲν μπορεῖ νὰ ἐγγυηθεῖ ὅτι δικαιώματα τὰ ὁποῖα θεωροῦνται κατ’ ἐξοχὴν ἀνθρώπινα δικαιώματα, ὅπως π.χ. τὸ δικαίωμα τῆς σωματικῆς ἀκεραιότητας ἤ τῆς ἐλευθερίας τοῦ λόγου, εἶναι δυνατὸ νὰ τὰ ἀπολαύσουν ἄτομα ποὺ βρίσκονται ἔξω ἀπὸ τὰ σύνορά του. Καὶ ἀντίστροφα: κανένα κράτος δὲν μπορεῖ, χωρὶς νὰ αὐτοδιαλυθεῖ, νὰ ἀναγνωρίσει σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους ἀνεξαιρέτως ὁρισμένα δικαιώματα ποὺ θεωροῦνται πολιτικὰ ἤ ἀστικὰ δικαιώματα, π.χ. τὸ δικαίωμα τοῦ ἐκλέγειν καὶ ἐκλέγεσθαι ἤ τὸ δικαίωμα τῆς ἐλεύθερης ἐγκατάστασης.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΑΛΑΣ: Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΣΤΩΝ

«Ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἀνακάλυψε μιὰ νέα ἀλήθεια, ὄφειλε προηγουμένως νὰ κατασυντρίψει σχεδὸν ὁτιδήποτε ἀπὸ τὴ σφαγὴ ἀμέτρητων κοινοτοπιῶν».
Σ’ ἐσένα ποὺ μὲ διαβάζεις
Τοῦτο τὸ βιβλίο εἶναι μιὰ πρόταση. Μιὰ πρόταση, ποὺ μπορεῖ νὰ σὲ ἐκπλήξει, ἀκόμη καὶ νὰ σὲ προκαλέσει. Διότι:
– Γκρεμίζει ἕνα πλῆθος ἀπὸ κατεστημένες ἀντιλήψεις, ποὺ σοῦ ἔμαθαν νὰ τὶς θεωρεῖς γιὰ ἀξιωματικὲς «ἀλήθειες».
– Σχεδιάζει μιὰ Νέα Πολιτεία, μὲ τρόπους «ἀνορθόδοξους».
Γράφει ὁ Ὀρτέγκα-υ-Γκασσέτ:
«Ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἀνακάλυψε μιὰ νέα… ἀλήθεια, ὄφειλε προηγουμένως νὰ κατασυντρίψει σχεδὸν ὁτιδήποτε ἀπὸ τὴ σφαγὴ ἀμέτρητων κοινοτοπιῶν».
Τὸ ὁμολογῶ: ἡ πρότασή μου εἶναι ἀνορθόδοξη.
Σὲ καλῶ ὅμως νὰ τὴ σκεφθεῖς, ἀντὶ ν’ ἀντιδράσεις ἀνακλαστικά. Ἐξέτασέ την. Ἄν δὲ σὲ πείσει, μεῖνε στὶς ἰδέες σου. Ἀλλά:
– Μὴν τὴν ἀπορρίψεις ἀπὸ τρόμο μπροστὰ στὸ διαφορετικό.
– Μὴν τὴν δεχθεῖς ἀπὸ ἄκριτο ἐνθουσιασμὸ γιὰ τὸ διαφορετικό.
Ἐκεῖνο ποὺ σοῦ ζητῶ εἶναι νὰ σχηματίσεις γνώμη, ἐπάνω στὴν πρότασή μου, ὕστερα ἀπὸ ἀνεξάρτητη, καθαρὰ δική σου διανοητικὴ διαδικασία. Καὶ γιὰ νὰ εἶναι αὐτὴ ἡ διαδικασία τέτοια, ὀφείλεις ν’ ἀπαλλαγεῖς ἀπὸ τὶς προδεσμεύσεις ποὺ σοῦ ἐπέβαλαν.
Τὸ χρῶμα τῶν μαλλιῶν ἤ τῶν ματιῶν σου δὲν τὸ διάλεξες. Τὶς ἰδεολογικές σου πεποιθήσεις ὅμως ὀφείλεις νὰ τὶς διαλέξεις.
Πιθανότατα ἡ πρότασή μου θὰ σοῦ φανεῖ «ἐξωπραγματική», πολὺ πολὺ «φανταστική». Εἶναι. Ὅμως κάθε νέο ἐπίτευγμα ἀρχίζει σὰν ἔργο τῆς φαντασίας. Αὐτὸ ἰσχύει, ἴσως ἀκόμη περισσότερο, γιὰ τὶς νέες Πολιτεῖες. Ἡ πραγμάτωσή τους εἶναι ἀδύνατη ἄν δὲν προηγηθεῖ ἡ διανοητικὴ ἀποκόλληση ἀπὸ τὶς ἰσχύουσες πολιτειακὲς δομὲς καὶ ἡ διανοητικὴ κατασκευὴ μιᾶς νέας μορφῆς πολιτειακῆς ὀργανώσεως, ποὺ ὡς ἐκείνη τὴ στιγμὴ δὲν ὑπῆρχε. Δηλαδή, τὸ πρῶτο στάδιο ἀνήκει στὴ φαντασία, σ’ αὐτὴν τὴν τεράστια ἀπολυτρωτικὴ δύναμη τοῦ ἀνθρώπου. Τὰ Κατεστημένα ἔχουν ἕνα θανάσιμο ἐχθρό: τὴ φαντασία. Γι’ αὐτὸ σὲ ὑποβάλλουν σὲ φαντασιοεκτομή. Μὴν τοὺς ἀφήσεις. Ξέρε: Ὅταν φανταστοῦμε κάτι, σημαίνει ὅτι μποροῦμε καὶ νὰ τὸ κάνουμε «πρᾶγμα» -ἄν ὄχι στὸ παρόν, ὁπωσδήποτε στὸ μέλλον.
Ἀπὸ τὴν εἰσαγωγὴ τοῦ συγγραφέα.
Γεωργίου Γεωργαλά, Ἡ Δημοκρατία τῶν Ἀρίστων, ἐκδόσεις «Σμυρνιωτάκη», Ἀθήνα, 1988
Κανένα ἀπὸ τὰ σύγχρονα καθεστῶτα, δυτικὰ-ἀνατολικά-τριτοκοσμικά, δὲν εἶναι ἀξιοκρατικά. Κανένα τους δὲν παρέχει ἐλευθερία. Κανένα τους δὲν ἐξασφαλίζει δικαιοσύνη. Ὅλα τους ἐκφράζουν τὴν ἀποτυχία τοῦ ἀνθρώπου ὡς πολιτικοῦ ὄντος. Καὶ τὸν σέρνουν ἀπὸ καταστροφὴ σὲ καταστροφή, πρὸς ἕνα καθολικὸ ἀδιέξοδο. Μέσα στὸ ζοφερὸ σπήλαιο τῆς Ἀναξιοκρατίας, οἱ λίγοι, οἱ ἐκλεκτοί, οἱ Ἄριστοι, ὁραματίζονται τὸ φῶς -τὴ Λύση. Αὐτὴν ποὺ μέσα ἀπὸ τὴν Ἐπανάσταση τῶν Ἀξιῶν, θὰ ὁδηγήσει στὴν πρώτη ἀληθινὴ Δημοκρατία τῆς Ἱστορίας: στὴ Δημοκρατία τῶν Ἀρίστων.
Ἀπὸ τὸ ὀπισθόφυλλο τοῦ βιβλίου

ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΤΟ ΚΑΤΕΒΑΣΕΤΕ ΑΠΟ ΕΔΩ:

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ

Κωνσταντῖνος Δεσποτόπουλος, Πολιτικὴ Φιλοσοφία τοῦ Πλάτωνος
Παρουσίαση καὶ ἀνάλυση τοῦ ἀπαράμιλλου ἰδεώδους τῆς «Πολιτείας» τοῦ Πλάτωνος ἀπὸ ἕναν ἀπὸ τοὺς ἐμβριθεστάτους μελετητὲς τῆς πλατωνικῆς πολιτικῆς φιλοσοφίας.

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΚΟΛΟΥΘΟ ΣΥΝΔΕΣΜΟ:

Ἀπαραίτητη διευκρίνηση: Τονίζουμε ὅτι ἡ ἀνάγνωση κάθε ἐγχειριδίου ἐπὶ τῆς πλατωνικῆς πολιτείας προϋποθέτει ὁπωσδήποτε τὴν μελέτη τῆς ἴδιας τῆς «Πολιτείας» τοῦ Πλάτωνος, κατὰ προτίμηση ἀπὸ τὸ πρωτότυπο. Εἶναι ἀπαραίτητο ὁ ἀναγνώστης νὰ ἔχει προσωπικὴ γνώση τοῦ ἰδίου τοῦ ἔργου καὶ νὰ σχηματίσει τὶς δικὲς του ἀπόψεις περὶ αὐτοῦ, προκειμένου νὰ διαβάσει τίς γνώμες τρίτων. Μὴν σχηματίζετε ποτὲ τὶς ἀπόψεις σας μέσω τῶν ἀπόψεων τῶν ἄλλων. Αὐτὸς εἶναι ὁ ἑλληνικὸς τρόπος σκέψεως.

Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΓΝΩΣΗ, Η «ΜΑΖΑ» ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

Ὁ καπιταλισμὸς λοιπὸν δὲν ἔχει τέλη, διότι στὶς «φιλοσοφικὲς» ἀρχές του δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπὸ ἐμπορικὴ διαδικασία. Μέσα σὲ αὐτὴ ἀκριβῶς τὴ φύση του κατάφερε, ὅπως ἀναφέραμε πιὸ πρίν, κάτι τὸ ἄκρως πολύτιμο, τὸ ὁποῖον σήμερα ἀποτελεῖ τὸ μεῖζον πρόβλημα τῶν καιρῶν μας: ἀνεκάλυψε τὴν ἀξιοποίηση τῆς ἐννοίας τῆς μάζης. Ὁ Πλάτωνας στὴν Πολιτεία του ἀφήνει τοὺς χάλκινους καὶ τοὺς σιδερένιους ἀνθρώπους ἀτομικῶς νὰ ἀσχολοῦνται μὲ τὴν βελτίωση τοῦ μετάλλου τους ὡς πρὸς τό… «ἀγαθὸ». Ὁ καπιταλισμὸς καθησύχασε τοὺς ἀνθρώπους, ὅτι οὐδεμία τέτοια προσπάθεια εἶναι ἀναγκαία, καὶ ἐφεῦρε ἁπλῶς (αὐτὸ ὀνομάζεται «καταμερισμὸς ἐργασίας») χάλκινες δουλειές, σιδερένιες δουλειές, ἀσημένιες δουλειὲς κλπ. Αὐτὴ εἶναι ἡ βαθύτερη φιλοσοφία τοῦ «φιλελευθερισμοῦ» ὅπως θὰ ἰδοῦμε. Πρόκειται ὄντως περὶ μεγαλοφυοῦς ἐφευρέσεως, τὴν ὁποίαν ἀκριβῶς σήμερα εἶναι ἀνάγκη νὰ «ἀνακαλύψουν» ὅλες οἱ κοινωνίες. Αὐτὸ εἶναι τὸ κατ’ ἐξοχὴν πρόβλημα. Ἡ μικρὴ «ἀνωμαλία» μὲ τὴν καπιταλιστικὴ αὐτὴ ἀνακάλυψη εἶναι μόνο, ὄχι ὅτι ὁ χάλκινος ἄνθρωπος δὲν ἔχει καμμίαν ἐλπίδα νὰ γίνη… σιδερένιος, ἀλλὰ ὅτι ἡ διατήρηση τοῦ «καταμερισμοῦ», ποὺ εἶναι τὸ προέχον, κάνει πολλὲς φορὲς διὰ τῶν «ποσοστῶν» καὶ τοὺς σιδερένιους χάλκινους… Τὸ «βιοτικὸ ἐπίπεδο» εἶναι ἄσχετο μὲ τὶς ἐν λόγῳ κατανομές. Ἴσα-ἴσα σήμερα τὰ ὅρια μεταξὺ… χαλκοῦ καὶ σιδήρου ἔχουν γίνει ἀμετακίνητα, ἀκριβῶς διὰ τῆς ἀνόδου τοῦ βιοτικοῦ ἐπιπέδου. Ἐδῶ βρίσκεται καὶ ἡ ἀντίφαση ὡς πρὸς τὴν ἰδεολογία. Ὁ «καταμερισμὸς ἐργασίας» δὲν μορφώνει. Ἔχει ἀντίθετα ἀνάγκη νὰ διατηρῆ τὰ ποσοστὰ τῆς κοινωνικῆς βλακείας ποὺ τὸν συντηροῦν. Ἡ ἔννοια τῆς μάζης δὲν αἴρεται σὲ ἐκείνην τοῦ «συνειδητοῦ πολίτη», ὅπως διακηρύσσει ἡ ἰδεολογία, ἀλλὰ ἁπλῶς σὲ ἐκείνην τοῦ διὰ τῆς ἀστυνομίας συμμορφουμένου ἀτόμου πρὸς ὡρισμένους κανόνες κοινωνικῆς συμπεριφορᾶς. Ὁ καπιταλισμὸς δὲν ἔχει παιδεία (Bildung), δὲν ἐπιτρέπεται να ἔχῃ, ἀλλὰ μόνο ἐκπαίδευση (Erziehugn). Τὸ χειρότερο ποὺ μποροῦσε νὰ ὑπάρξη στὸν κόσμο τὸ ἔφκιασε ὁ καπιταλισμὸς καὶ αὐτὸ εἶναι τὸ κεφάλι τοῦ μικροαστοῦ… Αὐτὴ ὅμως εἶναι καὶ ἡ βάση του! Σιδηροδέσμιος αὐτῆς τῆς βάσης, εἶναι ὑποχρεωμένος νὰ μεταβάλλη σὲ γενικὴ συνείδηση τὴν στοιχειώδη ἰδεολογία ποὺ ἀπαιτεῖ ἡ ἀστοιχείωτη καὶ ἄξεστη φύση τοῦ μικροαστοῦ, αὐτὴ τῆς «δημοκρατίας» καὶ τῶν «ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων», ἡ ὁποία ἀναγκαστικὰ ἔτσι ἀποτελεῖ καὶ τὸν ἀναποτελεσματικὸν φορέα τῆς διεθνοῦς πολιτικῆς, μεταβαλλομένη κατ’ ἀνάγκην σὲ ἰδεολογικὸ ἰμπεριαλισμό. Ἐπειδὴ καλοπέραση (ποὺ χωρὶς παιδεία καλύπτεται πλήρως ἀπὸ τὴν ἔννοια τοῦ αὐτοκινήτου καὶ τῆς τηλεόρασης) εἶναι γιὰ τὸν μικροαστὸ ταυτόσημη τῆς «δημοκρατίας», ἔτσι ἀκριβῶς (καὶ κατὰ προέκταση) ἡ ἀνάπτυξη τῆς Ταϊβὰν καὶ τῆς Ν. Κορέας ἔγιναν διὰ τῆς «δημοκρατίας» καὶ ὄχι τῶν πιο στυγνῶν δικτατοριῶν….

Η ΕΥΤΥΧΙΑ, ΥΨΙΣΤΟ ΑΓΑΘΟ ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

Η ΕΥΤΥΧΙΑ, ΥΨΙΣΤΟ ΑΓΑΘΟ ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Ἠθικὰ Νικομάχεια (1095α 17-35 καὶ 1095 β15-1096 α10)

Στὸ ἀπόσπασμα ποὺ ἀκολουθεῖ ὁ Ἀριστοτέλης κάνει λόγο γιὰ τὸν τελικὸ καὶ ὕψιστο σκοπὸ κάθε ἀνθρώπινης δραστηριότητας: τὴν εὐτυχία (εὐδαιμονία). Τὰ ἄμεσα ἀγαθὰ ποὺ ἐπιδιώκουν οἱ ἄνθρωποι μὲ τὶς ἐνέργειές τους δὲν εἶναι παρὰ τὰ μέσα γιὰ τὴν πραγματοποίηση τῆς ευτυχίας τους. Οἱ ἀπόψεις ὅμως τῶν ἀνθρώπων γιὰ τὴν ἔννοια (περιεχόμενο) τῆς εὐτυχίας παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία καὶ ἐπηρεάζονται εἴτε ἀπὸ τὶς περιστάσεις εἴτε ἀπὸ τὸν τρόπο ζωῆς ποὺ ἀκολουθοῦν. Τρεῖς εἶναι οἱ συνηθέστεροι τρόποι ζωῆς: ὁ ἀπολαυστικός, μὲ τὸν ὁποῖο ἐπιδιώκονται ὑλικὲς ἀπολαύσεις ἀποκλειστικά, καὶ αὐτὸν προτιμοῦν συνήθως οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι καὶ μάλιστα οἱ ἁπλοϊκοὶ καὶ ἀμόρφωτοι· ὁ πολιτικός, μὲ τὸν ὁποῖο οἱ ἄνθρωποι τῆς πολιτικῆς δράσης ἐπιζητοῦν τιμὲς καὶ ἀξιώματα, τὰ ὁποῖα σύμφωνα μὲ τὸν Ἀριστοτέλη δὲν ὁδηγοῦν στὴν εὐτυχία, γιατὶ δὲν εἶναι πραγματικά ἀγαθά: ἡ ἀπόκτησή τους ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὶς διαθέσεις καὶ τὶς ἀποφάσεις ἄλλων, τῶν συμπολιτῶν, ἐνῶ ἀντίθετα, τὸ πραγματικὸ ἀγαθὸ εἶναι μόνιμο καὶ ἀναφαίρετο. Ὁ τρίτος τρόπος ζωῆς, ὁ θεωρητικός, ἀφορᾶ τοὺς ἀνθρώπους τῆς γνώσης, ὅσους δηλαδὴ ἀγωνίζονται μὲ τὴ λογικὴ νὰ συλλάβουν τὸ νόημα τῆς ζωῆς, τὰ προβλήματά της, τὶς δυνάμεις ποὺ τὴ ρυθμίζουν καὶ τοὺς σκοπούς της.

Γιὰ τὸν Ἀριστοτέλη ἡ εὐτυχία εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ἐνάρετης ζωῆς. Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἀρετὴ ὑπάρχουν καὶ ἐξωτερικοὶ ὅροι ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἐξαρτᾶται ἡ εὐτυχία: ἡ ὑγεία, ἡ ἐπάρκεια τῶν βιοποριστικῶν ἀγαθῶν κ.ἄ. Τέλος, πραγματοποιεῖται μόνο μέσα στὴν ὀργανωμένη κοινωνία, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος εἶναι “πολιτικὸν ζῶον”. Γι’ αὐτὸ ὁ σωστὸς πολιτικὸς ἔχει ὑποχρέωση, μὲ τοὺς νόμους ποὺ θεσπίζει, νὰ συντρέχει τοὺς πολίτες στὴν ἄσκηση τῆς ἀρετῆς καὶ στὴν ἐπίτευξη τῆς εὐτυχίας τους.

Παραθέτουμε ἕνα ἀπόσπασμα καὶ ἀκολουθεῖ ἀπόδοση στὰ νέα ἑλληνικά.

ΠΕΡΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΚΑΤΑ ΠΛΑΤΩΝΑ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

ΠΕΡΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΚΑΤΑ ΠΛΑΤΩΝΑ
Κ. Ι. ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ

1. Ὁ Πλάτων καὶ ἡ ἐπανάσταση.

Σύμφωνα μὲ διάχυτη σήμερα γνώμη, ὁ Πλάτων, φιλόσοφος ἐπώνυμος τοῦ ἰδεαλισμοῦ, καὶ ἂλλωστε γόνος ἀριστοκρατικῆς οἰκογένειας τῶν Ἀθηνῶν, φαίνεται ὁλωσδιόλου ξένος πρὸς τὴν ἐπανάσταση[1], καὶ πάντως ἐλάχιστα δεκτικὸς γιὰ ἐκλεκτικὴ συγγένεια μαζὶ της. Καὶ ὃμως, στὸ πλαίσιο τῆς κλασσικῆς θεωρίας του γιὰ τὴν «ἀρίστην πόλιν», ἒχει ἁδρὰ συλλάβει καὶ παρουσιάσει τὴν ἐπανάσταση, καὶ μάλιστα σὲ μορφὴ ριζικὴ.

Βέβαια, δεν εἶναι ὁ Πλάτων ἰδεολογικὰ προσηλωμένος στὴν ἐπανάσταση[2]. Ἀναφέρεται ὃμως σ’ αὐτὴν ὡς κάτι δεοντικὰ θετικό, χωρίς κανένα δισταγμό: καταγγέλει τὴ σύρριζη διαφθορὰ τῶν κοινωνικοπολιτικῶν θεσμῶν καὶ τῶν ἀντίστοιχων ἠθῶν τῆς ἐποχῆς του[3], ποὺ εἶναι ἠθικὸς λόγος ἀποχρῶν γιὰ τὴν ἐπανάσταση˙ βεβαιώνει ἐπίσης τὴν πολιτικὴ της ἀναγκαιότητα, καθὼς τὴν χαρακτηρίζει ἀπαραίτητη γιὰ τὴν πραγματοποίηση τῆς «ἀρίστης πόλεως».

Ἐκτός ἀπὸ τὴν ἐποικοδομητικὴ ἐπανάσταση, ὁ Πλάτων γνωρίζει, καὶ περιγράφει, τὴν ἐπανάσταση, ποὺ ξεσπάει δίχως νὰ ὑπαγορεύεται ἀπὸ τὴν ἀληθινὴ πολιτική, μὲ συνδρομὴ ἀπλῶς τῶν περιστάσεων ἢ καὶ τῶν παγίδων τῆς Ἱστορίας, καὶ ποὺ ἐκφυλίζεται μᾶλλον σὲ καταστάσεις ἀναρχίας ἢ τυραννίας[4], ἀντὶ νὰ ὁδηγήσει θετικὰ στὴν ἐγκαθίδρυση τῆς «ὀρθῆς πολιτείας». Ἡ ἀπαισιόδοξη αὐτὴ θεωρία γιὰ τὴν ἐπανάσταση –κοινωνικὴ ἒκρηξη, ποὺ ἀναπτύσσεται ἰδιαίτερα στὸ ὂγδοο βιβλίο τῆς Πολιτείας, δὲν εἶχε ἀπήχηση μεγάλη στοὺς συγγραφεῖς πολιτικῶν θεωριῶν[5], ἂν καὶ ἂξιζε νὰ ἒχει. Ἀντίθετα, ἡ αἰσιόδοξη μᾶλλον προοπτικὴ γιὰ τὴν ἐποικοδομητικὴ ἐπανάσταση, ποὺ διαγράφεται σὲ χωρία τῶν βιβλίων ἓκτου καὶ ἓβδομου τοῦ κλασσικοῦ αὐτοῦ ἒργου, ἐπηρέασε βαθύτατα, προπάντων ἔμμεσα, τὴν ἐπαναστατικὴ θεωρία καὶ δράση.

ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΝΑ ΩΦΕΛΗΘΕΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ ΤΟΥ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΝΑ ΩΦΕΛΗΘΕΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ ΤΟΥ
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

Βλέπω, Κορνήλιε Πούλχερ, ὅτι διάλεξες τὸν πιὸ ὠφέλιμο τρόπο γιὰ νὰ κυβερνᾶς τὴν πόλη καὶ ταυτόχρονα δὲ διώχνεις παραπονεμένο κανέναν ἀπὸ ἐκείνους ποὺ ἔρχονται σὲ σένα. Ἴσως ὑπῆρξε μία χώρα, ποὺ μοιάζει σὰν τὴν Κρήτη ποὺ στερεῖται ἀγρίων θηρίων καὶ ἡ ὁποῖα ἔχει κυβέρνηση, ποὺ δὲν ἔχει νὰ κάνει μὲ φθόνους καὶ ζηλοτυπίες -συναισθήματα ποὺ παρὰ πολὺ ὑποθάλπουν τὸ μῖσος. Ὅμως τέτοια χώρα πολὺ ἀμφιβάλλω ἄν ὑπάρχει στὴν πραγματικότητα. Ἀλλὰ, ἄν ὄχι σὲ τίποτα ἄλλο, οἱ φιλίες μας μᾶς ὁδηγοῦν στὴν ἔχθρα. Αὐτὸ εἶχε στὸ νοῦ του καὶ ὁ Χίλωνας ὅταν, στὸν ἄνθρωπο ποῦ τοῦ εἶπε ὅτι δὲν ἔχει ἐχθροὺς, ρώτησε μήπως δὲν ἔχει οὔτε φίλους. Ἑπομένως, μοῦ φαίνεται ὅτι εἶναι καθῆκον τοῦ πολιτικοῦ ὄχι μόνο νὰ ἔχει καταλάβει τὸ θέμα τοῦ ἐχθροῦ γενικά, ἀλλὰ ἐπίσης διαβάζοντας τὸν Ξενοφῶντα νὰ ἔχει δώσει μεγαλύτερη προσοχὴ στὴν περικοπὴ ποὺ λέει: «Ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἔχει μυαλὸ ἀκόμα καὶ ἀπὸ τοὺς ἐχθρούς του ὠφελεῖται»….

Ἐπειδὴ λοιπὸν στοὺς πολλοὺς εἶναι ἀρκετὸ νὰ μὴ βλάπτονται ἀπὸ τοὺς ἐχθροὺς, στοὺς σώφρονες ὅμως, ὅπως λέει πάλι ὁ Ξενοφῶντας, αὐτὸ δὲν εἶναι ἀρκετὸ ἀλλὰ πρέπει καὶ νὰ ὠφελοῦνται ἀπὸ ἐκείνους ποὺ τοὺς ἐχθρεύονται ὥστε, τελικὰ φαίνεται τολμηρὸ νὰ ποῦμε ὅτι δὲ θὰ μποροῦσε ἴσως νὰ ζήσει κανεὶς χωρὶς ἐχθρούς.

ΠΕΡΙ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ, ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΧΙΑΣ

KATEΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

ΠΕΡΙ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ, ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΧΙΑΣ

Ἐκτὸς ὅλων τούτων, πολιτεία ὀνομάζεται ἡ τάξη καὶ ἡ κατάσταση τῆς πόλης, ἡ ὁποῖα διευθύνει τὶς ὑποθέσεις της. Ὑπὸ τὴν ἔννοια αὐτὴ ὑπάρχουν τρεῖς μορφὲς πολιτείας (πολιτεύματος), ἡ μοναρχία, ἡ ὀλιγαρχία καὶ ἡ δημοκρατία, τὶς ὁποῖες συγκρίνει ὁ Ἡρόδοτος στὸ τρίτο βιβλίο τῆς Ἱστορίας του. Αὐτὲς εἶναι προφανῶς οἱ πλέον γενικὲς μορφὲς πολιτεύματος. Ὅσο γιὰ τὶς ὑπόλοιπες, ὅπως γίνεται στὶς μουσικὲς κλίμακες ὅταν οἱ χορδὲς τῶν πρώτων φθόγγων χαλαρώνονται ἥ τεντώνονται, συμβαίνει νὰ εἶναι παρεκβάσεις ἤ παραφθορὲς κατ’ ἔλλειψη ἤ καθ’ ὑπερβολή. Αὐτὲς οἱ μορφὲς πολιτεύματος, ποὺ ἀπέκτησαν τὴν περισσότερη καὶ μεγαλύτερη δύναμή τους κατὰ τὴν κυριαρχία τους, ἔλαχαν στοὺς λαούς: οἱ Πέρσες πῆραν τὴν ἀπόλυτη καὶ μὴ ὑποκειμενικὴ σὲ εὐθύνη βασιλεῖα, οἱ Σπαρτιάτες τὴν ἀριστοκρατικὴ καὶ ἀνέλεγκτη ὀλιγαρχία καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τὴν αὐτόνομη καὶ ἀμιγῆ δημοκρατία. Ὅταν οἱ μορφὲς τοῦτες ἐξελιχθοῦν νοσηρῶς, προκύπτουν οἱ παρεκβάσεις καὶ διογκώσεις τους, οἱ λεγόμενες τυραννίδες, δυναστεῖες καὶ ὀχλοκρατίες. Τοῦτο συμβαίνει ὅταν ἡ βασιλεία γεννᾶ τὴν ὕβριν καὶ τὸ ἀνεύθυνο, ἡ ὀλιγαρχία τὴν ἀλαζονεία καὶ τὴν αὐθαιρεσία, ἡ δημοκρατία τὴν ἀναρχία καὶ ἡ ἰσότητα τὴν ὑπερβολὴ -καὶ ὅλες τους τὴν ἀφροσύνη.

Ὅπως λοιπὸν, ὁ γνώστης τῆς ἁρμονίας μουσικὸς θὰ χρησιμοποιήσει κάθε ὄργανο ἁρμονικά, προσαρμόζοντάς το ἔντεχνα καὶ κρούοντάς το μὲ τρόπο ἔλλογο, σύμφωνα δηλαδὴ μὲ τὴ φυσικὴ του μελωδικότητα, καὶ, παρὰ ταῦτα, ἔχοντας σύμβουλό του τὸν Πλάτωνα, θὰ παραμερίσει πηκτίδες, σαμβύκες, πολύηχα ψαλτήρια, βαρβίτους καὶ τρίγωνα καὶ θὰ προτιμήσει τὴ λύρα καὶ τὴν κιθάρα, κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ὁ πολιτικὸς ἄνδρας θὰ χρησιμοποιήσει σωστὰ τὴν ὀλιγαρχία ποὺ ἐγκαθίδρυσε ὁ Λυκοῦργος στὴ Λακωνική, συντονίζοντας μὲ τὸν ἑαυτό του τοὺς ἄνδρες ποὺ ἔχουν ἴση δύναμη καὶ ὅμοια ἀξία καὶ ἐξαναγκάζοντάς τους ἤρεμα (νὰ ἐκτελοῦν τὶς ἀποφάσεις του). Σωστὰ ἐπίσης θὰ χειριστεῖ τὴν πολύηχη καὶ πολύχορδη δημοκρατία, σὲ ἄλλα πολιτικὰ ζητήματα χαλαρώνοντας καὶ σὲ ἄλλα τεντώνοντας τὶς χορδές, ξεσφίγγοντάς τες στὴν κατάλληλη στιγμὴ καὶ ἀμέσως πάλι κρατώντας τες σταθερά, γνωρίζοντας πῶς ν’ ἀντισταθεῖ στὸν λαὸ καὶ πῶς νὰ μὴν ἐνδίδει σ’ αὐτόν. Ἄν ὅμως τοῦ δοθεῖ δυνατότητα νὰ ἐπιλέξει πολιτεύματα, ὅπως τὰ ὄργανα, θ’ ἀκολουθοῦσε τὴν ὑπόδειξη τοῦ Πλάτωνα καὶ δὲν θὰ διάλεγε ἄλλο ἀπὸ τὴ μοναρχία, τὸ μόνο πολίτευμα ποὺ μπορεῖ νὰ στηρίξει τὸν τέλειο ἐκεῖνο καὶ στ’ ἀλήθεια ὀρθὸ τόνο τῆς ἀρετῆς καὶ νὰ μὴν τὸν ἀφήσει νὰ ὑποταχθεῖ οὔτε στὴ βία οὔτε στὴ χρησιμοθηρία. Κατὰ κάποιο τρόπο, δηλαδή, τὰ ἄλλα πολιτεύματα, μολονότι κυριαρχοῦνται ἀπὸ τὸν πολιτικὸ ἄνδρα, κυριαρχοῦν πάνω του καὶ μολονότι καθοδηγοῦνται ἀπὸ αὐτόν, τὸν καθοδηγοῦν, καθότι αὐτὸς δὲν διαθέτει σταθερὴ δύναμη ν’ ἀντιμετωπίσει ἐκείνους ἀπὸ τοὺς ὁποῖους ἀντλεῖ τὴ δύναμή του, ἀλλὰ πολλὲς φορὲς ἀναγκάζεται ν’ ἀναφωνήσει τὸν στίχο τοῦ Αἰσχύλου, τὸν ὁποῖο ἔλεγε ἐναντίον τῆς τύχης ὁ Δημήτριος Πολιορκητὴς, ὅταν ἔχασε τὴν ἐξουσία: Ἐσὺ φουντώνεις τὴ φλόγα μου κι ἐσύ, θαρρῶ, μὲ κάνεις στάχτη.

Πλούταρχος, Περὶ μοναρχίας καὶ δημοκρατίας καὶ ὀλιγαρχίας, «Ἠθικά», τόμος 21, ἐκδόσεις Κάκτος, Ἀθήνα, 1995

ΟΙ ΠΕΡΣΕΣ ΑΡΧΗΓΟΙ ΣΥΖΗΤΟΥΝ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

ΟΙ ΠΕΡΣΕΣ ΑΡΧΗΓΟΙ ΣΥΖΗΤΟΥΝ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

Μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Καμβύση ἀνέβηκε στὸν περσικὸ θρόνο ἕνας μάγος, ὁ Ψευτο-Σμέρδης. Ἑπτὰ ἐπίλεκτοι Πέρσες συνωμοτοῦν ἐναντίον του καὶ τὸν ἀνατρέπουν. Ἔπειτα συνέρχονται γιὰ νὰ ἀποφασίσουν γιὰ τὸ πολίτευμα ποὺ θὰ ἐγκαθιδρύσουν. Οἱ ἐπιφανέστεροι ἀπὸ αὐτοὺς (ὁ Ὀτάνης, ὁ Μεγάβυζος καὶ ὁ Δαρεῖος) ἐπιχειρηματολογοῦν γιὰ τὸ ποιό εἶναι τὸ καλύτερο πολίτευμα.

Ὅταν καταλάγιασε ἡ ταραχὴ καὶ πέρασαν πέντε μέρες, οἱ ἐπαναστάτες ἔκαμαν συμβούλιο γιὰ τὴν ὅλη κατάσταση καὶ εἶπαν πράγματα ποὺ ἴσως μερικοὶ Ἕλληνες δὲν θὰ τὰ πιστέψουν, ἀλλὰ εἶναι βέβαιο ὅτι τὰ εἶπαν. Ὁ Ὀτάνης εἶπε ὅτι ἔπρεπε οἱ Πέρσες οἱ ἴδιοι ν’ ἀποφασίζουν γιὰ τὰ πολιτικὰ ζητήματα. Εἶπε τὰ ἀκόλουθα: «Ἡ γνώμη μου εἶναι ὅτι δὲν πρέπει νὰ ἔχουμε πιὰ ἕνα μόνο μονάρχη. Δὲν εἶναι οὔτε εὐχάριστο οὔτε σωστό. Εἴδατε σὲ ποιά ἄκρα ἔσπρωξε τὸν Καμβύση ἡ ἀλαζονεία του καὶ ὑποφέρατε ἀπὸ τὴν ἀλαζονεία τοῦ μάγου. Πῶς λοιπὸν ἡ μοναρχία μπορεῖ νὰ εἶναι ἕνα πράγμα σωστό, ἀφοῦ ἐπιτρέπει στὸ μονάρχη νὰ κάνει ἀνεξέλεγκτα ὅ,τι θέλει; Ἄν γίνει μονάρχης ὁ ἄριστος τῶν ἀνθρώπων, θὰ ἀλλάξει ἀμέσως συμπεριφορά. Ἡ θέση του αὐτὴ θὰ τὸν γεμίσει ὑπεροψία καὶ ὁ φθόνος εἶναι μέσα στὴ φύση τοῦ ἀνθρώπου. Μὲ τὰ δύο αὐτὰ εἶναι γεμάτος ἀπὸ κακία, καὶ πότε παραζαλισμένος ἀπὸ ὑπεροψία, πότε ἀπὸ φθόνο κάνει πολλὰ ἄδικα πράγματα, ἄν καὶ ἕνας τύραννος δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ νιώθει φθόνο, ἀφοῦ τὰ ἔχει ὅλα, ἀλλὰ εἶναι μέσα στὴ φύση του ν’ ἀποδείχνει στοὺς ὑπηκόους του τὸ ἀντίθετο. Αἰσθάνεται φθόνο γιὰ τοὺς καλύτερους πολίτες ποὺ βλέπει νὰ ζοῦν γύρω του καὶ χαίρεται γιὰ τοὺς χειρότερους, ἀλλὰ καὶ εἶναι παρὰ πολὺ πρόθυμος ν’ ἀκούει διαβολές. Τὸ πιὸ ἀνάρμοστο ὅμως ἀπὸ ὅλα εἶναι ὅτι ἄν κανεὶς τὸν κολακεύει μὲ μέτρο, θυμώνει ἐπειδὴ δὲν εἶναι ἀρκετὴ ἡ κολακεία. Ἄν πάλι τὸν κολακεύει κανεὶς πολύ, θυμώνει γιὰ τὴν ὑπερβολή. Ἀλλὰ τώρα θὰ ἐξηγήσω τὸ χειρότερο. Ἀνατρέπει πατροπαράδοτα ἔθιμα καὶ σκοτώνει ἀνθρώπους χωρὶς νὰ τοὺς δικάσει. Ἐνῶ ἄν τὸ πλῆθος ἔχει τὴν ἐξουσία, τότε πρῶτ’ ἀπ’ ὅλα τὸ πολίτευμα ἔχει τὸ ὡραιότερο ὄνομα: ἰσονομία. Ὕστερα δὲν μπορεῖ νὰ κάνει τίποτε ἀπὸ τὰ ὅσα κάνει ὁ τύραννος. Μὲ κλῆρο ὁρίζονται οἱ ἄρχοντες καὶ αὐτοὶ πρέπει νὰ λογοδοτήσουν καὶ κάθε ἀπόφασή τους πρέπει νὰ ἐγκριθεῖ ἀπὸ τὸ λαό. Ἡ γνώμη μου λοιπὸν εἶναι νὰ καταργήσουμε τὴ μοναρχία καὶ νὰ δώσουμε τὴν ἐξουσία στὸ πλῆθος, γιατὶ ἀπὸ τοὺς πολλοὺς πηγάζει κάθε ἐξουσία». Αὐτὴ ἦταν ἡ γνώμη τοῦ Ὀτάνη.

ΤΟ ΟΛΕΘΡΙΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

ΤΟ ΟΛΕΘΡΙΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ

Ἀκούγοντάς τον ὁ Σιμωνίδης τοῦ ἀποκρίθηκε: «Φαίνεται, τότε, Ἱέρων, ὅτι θὰ εἶναι κάτι τὸ πολὺ σπουδαῖο ἡ τιμὴ τοῦ νὰ εἶσαι τύραννος καὶ οἱ ἄνθρωποι καταβάλουν πρὸς ἀπόκτησή της κάθε προσπάθεια καὶ ὑπομένουν κάθε κίνδυνο. Καὶ σεῖς οἱ τύραννοι, ἐνῶ, ὅπως φαίνεται, ἡ τυραννίδα ἔχει τόσες ἐνοχλήσεις, ποὺ δὲ διστάζεις καὶ σὺ ν’ ἀραδιάσεις, ὡστόσο, τὴν ἐπιδιώκετε μὲ μεγάλη τόλμη, γιὰ νὰ δέχεστε τὶς τιμὲς καὶ γιὰ νὰ ἐκτελοῦν οἱ πάντες, πρὸς χάρη σας, ὅλα ὅσα προστάξετε χωρὶς ἀντίρρηση, γιὰ νὰ σᾶς κοιτοῦν μὲ θαυμασμὸ οἱ γύρω σας, γιὰ νὰ σηκώνονται ἀπὸ τὶς θέσεις τους, νὰ παραμερίζουν στὸ πέρασμά σας καὶ, τέλος, γιὰ νὰ σᾶς ἐγκωμιάζουν ὅλοι οἱ παρόντες καὶ μὲ λόγια καὶ μὲ ἔργα γιὰ πάντα. Αὐτὰ ἐπιδαψιλεύουν στοὺς τυράννους οἱ καταπιεζόμενοι καὶ πρὸς κάθε ἄλλο ποὺ τιμοῦν συνεχῶς. Μοῦ φαίνεται, Ἱέρων, ὅτι ὁ ἄνθρωπος διαφέρει κατὰ τοῦτο ἀπὸ τὰ ἄλλα ζῶα, κατὰ τὸ ὅτι, δηλαδή, ἐπιδιώκει τὶς τιμές. Μὲ τὴν τροφή, τὸ πιοτό, τὸν ὕπνο καὶ τὶς ἐρωτικὲς ἀπολαύσεις ὅλα τὰ ζῶα εὐχαριστιοῦνται ἐξίσου, ἐνῶ, ἀπεναντίας, ἡ ἀγάπη γιὰ τὶς τιμὲς οὔτε στὰ ἄλογα ζῶα ἐνυπάρχει οὔτε σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους. Σὲ ὅσους θὰ συνυπάρξει ἡ ἀγάπη πρὸς τὶς τιμὲς καὶ ἡ ἀγάπη πρὸς τὸν ἔπαινο, αὐτοὶ εἶναι κυρίως ποὺ διαφέρουν ἀπὸ τὰ κτήνη καὶ ποὺ θεωροῦνται ὄχι ἁπλῶς ἄνθρωποι, ἀλλὰ πραγματικοὶ ἄντρες. Ἐγὼ, τουλάχιστον, πιστεύω μὲ τὸ δίκιο μου ὅτι ὅλα αὐτὰ ποὺ ὑποφέρετε ὡς τύραννοι τὰ ὑπομένετε ἐπειδὴ σᾶς ἐπιδαψιλεύουν τιμὲς περισσότερες ἀπ’ ὅσες στοὺς ἄλλους ἀνθρώπους. Πραγματικά, καμιὰ ἀνθρώπινη εὐχαρίστηση καὶ ἱκανοποίηση δὲ θεωρεῖται πιὸ κοντινὴ πρὸς τὸ θεὸ ὅσο ἡ εὐφροσύνη ἀπὸ τὶς τιμές».

Σ’ αὐτὰ ἀποκρίθηκε ὁ Ἱέρων: «Σιμωνίδη, πιστεύω, ὅτι οἱ τιμὲς πρὸς τοὺς τυράννους μοιάζουν μὲ τὶς ἐρωτικές τους σχέσεις, ὅπως κιόλας σοῦ τό ’χω ἀποδείξει. Γιατὶ ἐμεῖς οἱ τύραννοι θεωρήσαμε ὅτι οὔτε ὑπηρεσίες ἐκ μέρους ἀνθρώπων ποὺ δὲ μᾶς ἀγαποῦν ἀποτελοῦν χάρη, οὔτε οἱ ἐρωτικὲς σχέσεις μὲ τὴ βία ἀποτελοῦν εὐχαρίστηση. Ἔτσι, λοιπόν, οὔτε καὶ οἱ περιποιήσεις ἀνθρώπων ποὺ μᾶς φοβοῦνται ἀποτελοῦν ἀπότιση τιμῆς. Γιατὶ πῶς, ἀλήθεια, μποροῦμε νὰ ἰσχυριστοῦμε ὅτι αὐτοὶ ποὺ σηκώνονται μὲ τὴ βία ἀπὸ τὰ καθίσματά τους ἐγείρονται γιὰ νὰ τιμήσουν τοὺς ἀδικητές τους, εἴτε ὅτι αὐτοὶ ποὺ παραμερίζουν στὸ δρόμο μπροστὰ στοὺς ἰσχυρότερους παραμερίζουν γιὰ νὰ τιμοῦν αὐτοὺς ποὺ τοὺς ἀδικοῦν. Βέβαια, πολλοὶ προσφέρουν καὶ δῶρα σ’ αὐτοὺς ποὺ μισοῦν, καὶ μάλιστα ὅταν φοβοῦνται μήπως πάθουν ἀπ’ αὐτοὺς τίποτε κακό, ἀλλὰ αὐτὰ νομίζω πὼς εὔκολα θὰ θεωροῦνται ὡς δουλοπρέπεια. Ἐγὼ μάλιστα πιστεύω πὼς οἱ τιμὲς ἐπιδαψιλεύονται σ’ αὐτοὺς γιὰ τοὺς ἀντίθετους ἀκριβῶς λόγους. Οἱ ἄνθρωποι, πιστεύοντας ὅτι κάποιος ἔχει τὴ δυνατότητα νὰ τοὺς εὐεργετήσει καὶ νομίζοντας ὅτι θὰ πετύχουν κάτι καλὸ ἀπ’ αὐτόν, τὸν ἔχουν συνεχῶς στὸ στόμα τους, τὸν ἀντικρύζουν σὰ δικό τους καὶ μὲ τὴ θέλησή τους παραμερίζουν στὸ δρόμο πρὸς χάρη του ἤ ἀνασηκώνονται ἀπὸ τὰ καθίσματά τους, γιατὶ τὸν συμπαθοῦν κι ὄχι γιατὶ τὸν φοβοῦνται, στεφανώνοντάς τον χάρη τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς κοινῆς εὐεργεσίας καὶ θέλουν νὰ τοῦ προσφέρουν δῶρα. Αὐτοὶ ἀκριβῶς οἱ ἄνθρωποι, ποὺ κάνουν αὐτὲς τὶς ἐνέργειες, πιστεύω πὼς τὸν τιμοῦν πραγματικὰ καὶ ὅτι αὐτὸς ποὺ ἀξιώνεται νὰ δέχεται τέτοιες τιμὲς τιμᾶται ἀληθινά. Ἐγὼ τὸν μακαρίζω, βέβαια, αὐτὸν ποὺ δέχεται τέτοιες τιμές, γιατὶ καταλαβαίνω πὼς δὲν τὸν ἐπιβουλεύονται, ἀλλὰ, ἀντίθετα, τὸν προσέχουν μήπως πάθει τίποτα, ἐνῶ, ταυτόχρονα, περνᾶ τὴ ζωή του χωρὶς φόβο, φθόνο ἤ κίνδυνο. Ὅμως ὁ τύραννος, ξέρε το καλὰ Σιμωνίδη, ἐπειδὴ ἀκριβῶς ἔχει καταδικαστεῖ ἀπ’ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους νὰ πεθάνει γιὰ τὶς ἀδικίες του, τρέμει νύχτα μέρα γιὰ τὴ ζωή του».

Ἀκούγοντας αὐτὰ ὁ Σιμωνίδης λέει: «Καὶ πῶς, λοιπόν, Ἱέρων, ἀφοῦ ἡ τυραννία εἶναι τόσο μεγάλο βάσανο καὶ σὺ τὸ καταλαβαίνεις τόσο καλά, δὲν ἀπαγκιστρώνεσαι ἀπὸ μιὰ τέτοια φοβερὴ συμφορά; Ὅμως οὔτε σὺ οὔτε κανένας ἄλλος ὡς τώρα ἐγκατέλειψε τὴν τυραννίδα, μιὰ καὶ τὴν ἀπόκτησε». «Ὁ λόγος εἶναι, Σιμωνίδη» εἶπε ὁ Ἱέρων «ὅτι ἡ τυραννίδα εἶναι καὶ κατὰ τοῦτο πράγμα ὀλέθριο, ὅτι δηλαδὴ δὲν μπο-ρεῖς ν’ ἀπαλλαγεῖς ἀπὸ δαύτη. Γιατὶ πῶς θὰ μποροῦσε νὰ πληρώσει ὁ τύραννος τὰ χρήματα ἀπὸ ὅσους τὰ πῆρε ἤ νὰ ὑποστεῖ τὶς φυλακίσεις ποῦ διέταξε ἤ νὰ ἀναστήσει τὶς ψυχὲς τῶν τόσων ἀνθρώπων ποῦ σκότωσε; Πίστεψέ με, Σιμωνίδη, πὼς ἐγὼ ἕνα μονάχα τρόπο βρίσκω ν’ ἀπαλλαγεῖ ὁ τύραννος ἀπὸ τὴν ἐξουσία καὶ τὶς εὐθύνες του: νὰ κρεμαστεῖ».
Ξενοφῶν, Ἱέρων ἤ τυραννικὸς (Ἡ ἐξομολόγηση ἑνὸς τυράννου), VII, μτφ. Τάσου Βουρνᾶ, ἐκδόσεις Πατάκη, Ἀθήνα, 2000

ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

Κάθε γίγνεσθαι ὑποτάσσεται στὴν πραγμάτωση τῆς οὐσίας του, ἀλλὰ αὐτὸ τὸ γίγνεσθαι δὲν προκαλεῖ τὴν ἐμφάνιση μιᾶς σειρᾶς μορφῶν ποὺ θὰ μπορούσαμε νὰ ἑρμηνεύσουμε ὡς ἀναγκαῖες στιγμὲς μιᾶς ἐξέλιξης. Τὸ διάστημα ποὺ χωρίζει τὴ στιγμὴ τῆς «ἔναρξής» του ἀπὸ ἐκείνη τῆς ὁλοκλήρωσής του δὲν προϋποθέτει τὴ μεσολάβηση τοῦ χρόνου ὡς ἱστορικοῦ χρόνου ποὺ περικλείει τὸ παρελθόν, τὸ παρὸν καὶ τὸ μέλλον σὲ μία μοναδικὴ κατεύθυνση. Ἀλλὰ κάθε πραγματωμένη οὐσία, κάθε ὁλοκληρωμένη μορφὴ «εἶναι», δηλαδὴ ἀρνεῖται τὸν χρόνο, τόσο αὐτὸν ποὺ χρειάστηκε γιὰ τὴν πραγμάτωσή της ὅσο καὶ τὸν ἐπερχόμενο -ἀρνεῖται τὸν χρόνο μέχρι ποὺ ὁ χρόνος νὰ τὴν ἀρνηθεῖ μὲ τὴ σειρά του. Χρόνος σημαίνει φθορὰ καὶ ἀποσύνθεση· δὲν δημιουργεῖ τίποτε, ἀλλὰ ἡ δημιουργία μιᾶς ὁλοκληρωμένης μορφῆς ἀποκαλύπτει αὐτὸ ποὺ διαφεύγει ἀπὸ τὸν χρόνο, δηλαδὴ τὴν πάντα παρούσα δυνατότητα νὰ ἀποκαλυφθεῖ τὸ σωτήριο «ἀγαθὸ» στὸν ἄνθρωπο καὶ στὸ σύμπαν. Κάθε φορὰ ποὺ ἡ φύση κατορθώνει νὰ παράγει μιὰ ὁλοκληρωμένη μορφή, κάθε φορὰ ποὺ ὁ ἄνθρωπος κατορθώνει νὰ ἐλέγξει τὸ χαοτικὸ ὑλικό της ἤ ποὺ τὸ ἔργο του φτάνει σὲ ἕνα θετικὸ τέλος καὶ παράγει μέτρο καὶ ἀναλογία, τότε τὸ φθαρτὸ φωτίζεται ἀπὸ τὸ φῶς τοῦ Εἶναι. Ὡστόσο κανένα ἀπὸ τὰ ἔργα τοῦ ἀνθρώπου ἤ τῆς φύσεως δὲν ἀντέχει στὸν χρόνο, δηλαδὴ στὴν «ἀλλαγὴ» καὶ τὴν «ἀποσύνθεση». «Κάθε ἀλλαγή, θὰ πεῖ ὁ Ἀριστοτέλης, εἶναι ἐκ φύσεως καταλυτική. Μέσα δὲ εἰς τὸν χρόνον τὰ πάντα γεννῶνται καὶ καταστρέφονται (…) Ὁ χρόνος εἶναι εἰς τὴν οὐσίαν του αἴτιος μᾶλλον φθορᾶς παρὰ γενέσεως διότι ἡ μεταβολὴ εἶναι καθ’ αὐτὴν καταλυτική· ἐὰν δε εἶναι αἰτία γενέσεως καὶ ὑπάρξεως, τοῦτο δὲν γίνεται παρὰ τυχαίως (κατὰ συμβεβηκῶς)» (Φυσικὰ, 222b, 16-26). Ὁ χρόνος δὲν εἶναι κἄν ἡ συνθήκη μιᾶς σωρευτικῆς ἐμπειρίας: ἡ ἀλήθεια μᾶς ἔρχεται ἔξω ἀπὸ τὸν χρόνο· ἄν αὐτὴ βρίσκει τὴν πιὸ κατάλληλη ἔκφρασή της μέσα στὸν ἐκτατὸ κόσμο ποὺ εἶναι τὸ «αἰωνίως ὄν» καὶ ποὺ «δὲν ἔχει ἀρχὴ καὶ τέλος» (Πλάτων, Πολιτεία, 527b), ἀντίθετα ὁ ποταμὸς τοῦ χρόνου εἶναι ὁ «ποταμὸς τῆς Λήθης» (ὅ.π.)· δικαίως, κατὰ τὸν Ἀριστοτέλη, ὁ πυθαγόρειος Πάρων ἔλεγε γιὰ τὸν χρόνο ὅτι εἶναι «ἀμαθέστατος», γιατὶ πράγματι «μέσα εἰς αὐτὸν ξεχνοῦμε» (Ἀριστοτέλης, Φυσικά, ὅ.π.).

Ο «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ» ΤΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

Ο «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ» ΤΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ

τοῦ Ἰωάννη Συκουτρῆ

Ὁ Οἰκονομικὸς εἶναι ἀπὸ τὰ συμπαθητικώτερα καὶ μᾶλλον ἐνδιαφέροντα ἔργα τοῦ Ξενοφῶντος, τοῦ πολυπροσωποτέρου τῶν Ἀττικῶν πεζογράφων. Ἀρχίζει μὲ τὸν χαρακτηριστικὸν τρόπον, μὲ τὸν ὁποῖον ἀρχίζουν ὅλοι οἱ μικροδιάλογοι τοῦ Σωκράτους, ποὺ ἀποτελοῦν τὰ Ἀπομνημονεύματα: Ἤκουσα δὲ ποτὲ αὐτοῦ (ὁ Ξενοφῶν εὑρίσκει περιττὸν νὰ προσθέσῃ κἄν τὸ ὄνομα τοῦ Σωκράτους) καὶ περὶ οἰκονομίας τοιάδε διαλεγομένου -σημεῖον ὅτι, κατὰ τὰς ἀρχικὰς τοῦ συγγραφέως προθέσεις, ἐπρόκειτο καὶ ὁ διάλογος αὐτὸς νὰ παρεμβληθῇ εἰς τὰ Ἀπομνημονεύματα, ὅπως ἀντελήφθησαν ἤδη οἱ φιλόλογοι τῆς Ἀρχαιότητος. Ὁ διάλογος διεξάγεται μεταξὺ τοῦ Σωκράτους καὶ τοῦ Κριτοβούλου. Ὁ πατέρας του, ὁ Κρίτων, ἔχει ἀποθάνει, καὶ ὁ ὡραῖος, ἀλλ’ ἐπιπόλαιος κληρονόμος του, ποὺ σπαταλᾶ τὸν καιρόν του εἰς τὸ νὰ συλλέγῃ τὰ πολυάριθμα φιλοφρονήματα, ὅσα προκαλεῖ ἡ σωματική του καλλονή, καὶ νὰ καλλιεργῇ ὅλας τὰς passions nobles ἑνὸς νέου καὶ πλουσίου ἀριστοκράτου, δὲν ἔχει σκεφθῇ ἀκόμη νὰ φροντίσῃ σοβαρῶς διὰ τὰ περιουσιακά του ζητήματα. Ὁ Σωκράτης τοῦ ἀναπτύσσει, ὅτι καὶ ἡ διεύθυνσις μιᾶς περιουσίας (οἰκονομία) εἶναι τέχνη, τὴν ὁποίαν πρέπει κανεὶς νὰ διδαχθῇ, ἄν θέλῃ νὰ εἶναι καλός οἰκοδεσπότης καὶ νὰ μὴ εὑρεθῇ κάποτε πτωχός. Τοῦ ἀποδεικνύει, ὅτι χωρὶς αὐτὴν οὔτε τὰ χρήματα οὔτε τὰ κτήματα οὔτε οἱ φίλοι ἠμποροῦν νὰ προσφέρουν κάποιαν ὠφέλειαν, διακρίνει τὰ ἠθικὰ καὶ τὰ ἀνήθικα μέσα τοῦ χρηματισμοῦ, τοῦ ὁμιλεῖ διὰ τὴν ἠθικὴν καὶ οἰκονομικὴν σημασίαν τῆς γεωργίας, καὶ, ἀφοῦ πλέον ὁ Κριτόβουλος αἰσθάνεται ζωηρὰ τὴν ἐπιθυμίαν νὰ διδαχθῇ τὴν τέχνην αὐτήν, τοῦ ἀπομνημονεύει τὴν διεξοδικὴν συνομιλίαν ποὺ εἶχε κάποτε μὲ τὸν Ἰσχόμαχον, ἕνα πρότυπον Ἀθηναίου νοικοκύρη, ἕναν ἀνεγνωρισμένως «καλὸν κἀγαθόν».

Εἰς τὸν διάλογον αὐτόν, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ καὶ τὸ μεγαλύτερον μέρος τοῦ ἔργου (κεφ. 7–21) καὶ εἰς τὸ ὁποῖον ὁ Σωκράτης μεταπηδᾷ εἰς τὴν θέσιν τοῦ διδασκομένου, ἀναπτύσσει ὁ Ἰσχόμαχος ὅλον τὸν τρόπον τῆς ζωῆς του καὶ τὰς μεθόδους τοῦ χρηματισμοῦ, πῶς ἀνέθρεψε τὴν σύζυγόν του (κεφ. 7-10) καὶ τὴν ἔκαμε καλὴν οἰκοδέσποιναν, πῶς ἐκτελεῖ τὰ καθήκοντά του ὡς πολίτης (κεφ. 11), πῶς μεταχειρίζεται τοὺς δούλους του (κεφ. 12-14), πῶς πρέπει νὰ γίνωνται αἱ κυριώτεραι γεωργικαὶ ἐργασίαι (κεφ. 15-19) καὶ πῶς ἡ ἐκμάθησις τῶν κανόνων καὶ τῶν μεθόδων τῆς γεωργικῆς τέχνης, ἡ ὁποῖα δὲν εἶναι διόλου δύσκολος, δὲν εἶναι ἀρκετή, ἄν δὲν συνδυάζεται μὲ ἀγάπην πρὸς τὴν ἐργασίαν καὶ διοικητικὸν τάλαντον, τὸ ὁποῖον ἐν μέρει εἶναι θεῖον δώρημα (κεφ. 20-21).

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Στὸ βιβλίο μου αὐτὸ σκοπεύω νὰ δείξω τὴ βαθειὰ διαφορὰ ποὺ ὑπάρχει ἀνάμεσα στὸ πῶς οἱ Ἀρχαῖοι ἔβλεπαν τὴ φιλοσοφία καὶ τὸ πῶς ἐμεῖς κατὰ κανόνα τὴ βλέπουμε σήμερα, τουλάχιστον ὅσον ἀφορᾶ τὴν εἰκόνα ποὺ δίδεται στοὺς φοιτητὲς λόγῳ τῶν ἀναγκῶν τῆς πανεπιστημιακῆς διδασκαλίας. Τοὺς δίδεται ἡ ἐντύπωση πὼς οἱ φιλόσοφοι, τοὺς ὁποίους μελετοῦν, ἦταν ὅλοι τους, εἷς ἕκαστος προικισμένος μὲ τὴν ἱκανότητα νὰ ἐπινοεῖ, καθένας μὲ ἐντελῶς πρωτότυπο τρόπο κάθε φορά, ἕνα καινούργιο σύστημα, μιὰ νέα ἀφηρημένη κατασκευή, ἡ ὁποία μὲ τὸν ἕνα ἤ τὸν ἄλλο τρόπο προορίζεται νὰ ἐξηγήσει στὸν κόσμο, ἤ, τουλάχιστον ὅταν πρόκειται γιὰ σύγχρονους φιλοσόφους, ὅτι πρόκειται γιὰ κάποιους ποὺ προσπάθησαν νὰ ἐπεξεργαστοῦν ἕναν καινούργιο λόγο, μιὰ νέα θεωρία γιὰ τὴ γλώσσα. Ἀπὸ αὐτὲς τὶς θεωρίες, τὶς ὁποῖες θὰ μπορούσαμε νὰ ἀποκαλέσουμε «γενικῆς φιλοσοφίας», ἀπορρέουν, σὲ ὅλα σχεδὸν τὰ συστήματα, δόγματα ἤ κριτικὲς τῆς ἠθικῆς ποὺ κατὰ κάποιο τρόπο ἐξάγουν τὰ συμπεράσματα καὶ διατυπώνουν τὶς συνέπειες ποὺ μπορεῖ νὰ ἔχουν γιὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ γιὰ τὴν κοινωνία οἱ γενικὲς ἀρχὲς τοῦ συστήματος, προτρέποντας ἔτσι σὲ μιὰ ὁρισμένη ἐπιλογὴ ζωῆς, στὴν υἱοθέτηση ἑνὸς ὁρισμένου τρόπου συμπεριφορᾶς. Τὸ πρόβλημα τῆς ἐφαρμογῆς αὐτῆς τῆς ἐπιλογῆς ζωῆς θεωρεῖται ἐντελῶς δευτερεῦον καὶ ἐπουσιῶδες. Πρόκειται γιὰ κάτι ποὺ δὲν ἐντάσσεται στὰ πλαίσια τοῦ φιλοσοφικοῦ λόγου.

Νομίζω πὼς θὰ ἦταν σφάλμα μὲ μιὰ τέτοια ἀντίληψη περὶ φιλοσοφίας νὰ ἀντιμετωπίσουμε τὴ φιλοσοφία τῆς Ἀρχαιότητας. Προφανῶς τὸ θέμα δὲν εἶναι ἡ ἄρνηση τῆς ἐξαιρετικῆς ἱκανότητας τῶν ἀρχαίων φιλοσόφων νὰ ἀναπτύσσουν τὸν θεωρητικὸ στοχασμὸ σχετικὰ μὲ τὰ πλέον δυσνόητα προβλήματα τῆς θεωρίας τῆς γνώσης, τῆς λογικῆς ἤ τῆς φυσικῆς. Ὅμως αὐτὴ τὴ θεωρητικὴ δραστηριότητα πρέπει νὰ τὴ δοῦμε ἀπὸ μιὰ ὀπτικὴ διαφορετικὴ ἀπὸ αὐτὴν τῆς τρέχουσας περὶ φιλοσοφίας ἀντίληψης. Πρῶτ’ ἀπ’ ὅλα, τουλάχιστον ἀπὸ τὸν Σωκράτη καὶ μετά, ἡ ἐπιλογὴ ἑνὸς τρόπου ζωῆς δὲν τοποθετεῖται στὸ τέλος τῆς διαδικασίας τῆς φιλοσοφικῆς δραστηριότητας, σὰν ἕνα εἶδος συμπληρωματικῆς ὁδηγίας, ἀλλὰ ἀντίθετα στὴν ἀρχή της, κατὰ τὴν ἐξέλιξη μιᾶς πολύπλοκης διαδικασίας ἀλληλεπίδρασης ἀνάμεσα: στὴν κριτικὴ ἀντίδραση ἀπέναντι σὲ ἄλλες ὑπαρξιακὲς στάσεις, στὴ σφαιρικὴ ἀντίληψη ἑνὸς ὁρισμένου τρόπου ζωῆς καὶ θέασης τοῦ κόσμου καὶ στὴν ἴδια τὴν αὐτόβουλη ἀπόφαση. Ἔτσι, ὥς ἕναν βαθμό, ἡ ἐπιλογὴ τρόπου ζωῆς εἶναι αὐτὴ ποὺ καθορίζει τὸ φιλοσοφικὸ δόγμα καθὼς καὶ τὸν τρόπο διδασκαλίας αὐτοῦ τοῦ δόγματος. Μιὰ ἀπόφαση ζωῆς καὶ μιὰ ὑπαρξιακὴ ἐπιλογὴ εἶναι ἡ προέλευση τοῦ φιλοσοφικοῦ λόγου, καὶ ὄχι τὸ ἀντίθετο. Ἀκόμα πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι, αὐτὴ ἡ ἀπόφαση καὶ αὐτὴ ἡ ἐπιλογὴ δὲν διαμορφώνονται ποτὲ κατὰ μόνας. Φιλοσοφία καὶ φιλόσοφοι δὲν ὑφίστανται ἔξω ἀπὸ μιὰ ὁμάδα, ἔξω ἀπὸ μιὰ κοινότητα, μὲ μιὰ λέξη ἔξω ἀπὸ μιὰ φιλοσοφικὴ «σχολή», καὶ ἀκριβῶς, κατὰ τὴν ἀρχαιότητα, ἡ φιλοσοφικὴ σχολὴ ἀντιστοιχοῦσε πάνω ἀπὸ ὅλα στὴν ἐπιλογὴ ἑνὸς ὁρισμένου τρόπου ζωῆς, σὲ μιὰ ἀπόφαση ζωῆς, μιὰ συγκεκριμένη ὑπαρξιακὴ αἵρεση ποὺ ἀπαιτεῖ ἀπὸ τὸ ἄτομο μιὰ ὁλοκληρωτικὴ μετατροπή, μιὰ προσήλωση ὁλόκληρου τοῦ εἶναι, ὁλόκληρης τῆς ὕπαρξης, στὴν ἐπιθυμία νὰ εἶναι καὶ νὰ ζεῖ μὲ ἕναν ὁρισμένο τρόπο. Αὐτὴ ἡ ὑπαρξιακὴ ἐπιλογὴ συνεπάγεται μὲ τὴ σειρά της μιὰ ὁρισμένη θεώρηση τοῦ κόσμου, καὶ ἀποστολὴ τοῦ φιλοσοφικοῦ λόγου εἶναι ἡ ὀρθολογικὴ1 ἔκφραση καὶ τεκμηρίωση τόσο τῆς ἐν λόγῳ ὑπαρξιακῆς ἐπιλογῆς ὅσο καὶ τῆς συνεπαγόμενης κοσμοαντίληψης. Ὁ θεωρητικὸς φιλοσοφικὸς λόγος ἑπομένως γεννιέται ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἀρχικὴ ὑπαρξιακὴ ἐπιλογὴ καὶ σὲ αὐτὴν ἐπανοδηγεῖ, στὸν βαθμὸ ποὺ μὲ τὴ δύναμη τῆς λογικῆς καὶ τῆς πειθοῦς καὶ μὲ τὴν ἐπίδραση ποὺ θέλει νὰ ἀσκήσει στὸν συνομιλητὴ προτρέπει δασκάλους καὶ μαθητὲς νὰ ζήσουν πραγματικὰ σὲ συμφωνία μὲ τὴν ἀρχική τους ἐπιλογή· θὰ μπορούσαμε ἀκόμα νὰ ποῦμε ὅτι εἶναι κατὰ κάποιο τρόπο ἡ ἐφαρμογὴ ἑνὸς ὁρισμένου ἰδεώδους ζωῆς.

Θέλω νὰ πῶ λοιπόν, ὅτι πρέπει νὰ ἀντιλαμβανόμαστε τὸν φιλοσοφικὸ λόγο μέσα στὰ πλαίσια τοῦ τρόπου ζωῆς τοῦ ὁποίου εἶναι ταυτόχρονα τὸ μέσο καὶ ἡ ἔκφραση, καὶ ὅτι, κατὰ συνέπεια, ἡ φιλοσοφία εἶναι πρὶν ἀπὸ ὅλα ἕνας τρόπος ζωῆς ποὺ εἶναι ὅμως στενὰ συνδεδεμένος μὲ τὸν φιλοσοφικὸ λόγο.

 

Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ ἐξαίρετο βιβλίο τοῦ Pierre Hadot, Τί εἶναι ἡ ἀρχαῖα ἑλληνικὴ φιλοσοφία, σ. 14-16, μτφ. Ἄντα Κλαμπατσέα, ἐκδόσεις Ἴνδικτος, Ἀθήνα, 2002.
1Rationnellement: μὲ τὴν ἔννοια τοῦ ἔλλογη (Σ.τ.Μ.)

Η ΗΡΩΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΙΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

Η ΗΡΩΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΙΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

τοῦ Ἰωάννη Συκουτρῆ

Ἡ ἡρωικὴ ἀντίληψις τῆς Ζωῆς ἀναχωρεῖ ἀπὸ τὴν ἀρχή, ὅτ’ ἡ Ζωὴ εἶν’ ἕνας διαρκὴς ἀγών, μία ἀδιάκοπος, χωρὶς τέρμα καὶ χωρὶς σταμάτημα μάχη ἐναντίον τῆς φύσεως, ἐναντίον ἀνθρώπων, ἐναντίον τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ἑπομένως καὶ ὁ ἄνθρωπος, κάθε γενεᾶς ὁ ἄνθρωπος, ἀποτελεῖ μίαν συνεχῆ μετάβασιν πρὸς κάτι ἄλλο, πρὸς κάτι ἀνώτερον. Ὄχι πρὸς ἕνα διαφορετικὸν εἶδος ὀργανικοῦ ὄντος (τὸν ὑπεράνθρωπον π.χ. τοῦ Nietzsche), ἀλλὰ πρὸς τὸ νὰ γίνῃ φορεὺς μιᾶς ἀνωτέρας, δηλαδὴ ἐντονωτέρας καὶ πλουσιωτέρας μορφῆς Ζωῆς. Ἔτσι κάθε ἄνθρωπος ἀξιόλογος εἶν’ ἕνας πρόδρομος, ποὺ ἀντλεῖ τὸ νόημα τῆς ὑπάρξεώς του ὄχι ἀπὸ τὸ παρελθὸν οὔτ’ ἀπὸ τὸ παρὸν, ἀλλ’ ἀπὸ τὸ μέλλον καὶ μόνον. Τὸ παρελθὸν ὡς παρελθὸν τὸ ἀγνοεῖ, πρὸς τὸ παρὸν εὑρίσκεται εἰς πόλεμον συνεχῆ. Ὄχι μόνον πρὸς ἐκεῖνο τὸ παρὸν, τὸ ὁποῖον δὲν εἶν’ εἰς τὴν οὐσίαν του παρὰ ἐπιβίωσις τοῦ παρελθόντος, ἤ μᾶλλον διατήρησις τοῦ σώματος αὐτοῦ ὀφειλομέν’ εἰς τὴν δειλίαν ἤ τὴν νωθρότητα τῶν συγχρόνων ἀνθρώπων· ὁ ἡρωικὸς ἄνθρωπος μάχεται καὶ πρὸς τὸ γνήσιον παρὸν, τὸ παρὸν ποὺ ζῇ γύρω του καὶ ζῇ μέσα του.

Καὶ ἐδῶ ἀκριβῶς κεῖται ἡ τραγικότης τοῦ ἡρωικοῦ ἀνθρώπου. Ριζωμένος εἶναι βαθύτατα εἰς τὸ παρελθὸν, τοῦ ὁποῖου εἶναι τὸ ἐκλεκτότερον κάρπισμα· μέσα του συμπυκνώνει εἰς μοναδικὸν βαθμὸν ἐντάσεως τὸ παρὸν -καὶ ὅμως ἀρνεῖται τὸ παρὸν καὶ τὸ μάχετ’ ἐν ὀνόματι τοῦ μέλλοντος, τὸ ὁποῖον ζῇ ὁ ἴδιος προληπτικῶς μόνον ὡς πραγματικότητα μέσα του. Καὶ τὸ μάχεται μὲ τὰ ὅπλα καὶ τὴν ρώμην τῆς ψυχῆς του, ποὺ εἶναι τοῦ παρόντος ὅπλα καὶ ρώμη, τὸ ὁποῖον κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπον χρησιμοποιεῖ ταυτοχρόνως καὶ καταπολεμεῖ. Ἔτσι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτόν του, ἐκλέγων οὕτως εἰπεῖν τὸ ἐπικινδυνότερον σημεῖον, μέσα εἰς τὴν ὁρμὴν καὶ τὴν ὀργὴν παντοδαπῶν συγκρούσεων. Συγκρούσεων πρὸς τοὺς συγχρόνους του, οἱ ὁποῖοι τὸν μισοῦν, διότι μισοῦν τὸ μέλλον εἰς τὸ πρόσωπόν του. Συγκρούσεων πρὸς τὸν ἴδιον τὸν ἑαυτόν του, μιᾶς πάλης μεταξὺ τῆς πραγματικότητός του, ποὺ ἀνήκει εἰς τὸ παρόν, καὶ τῶν δυνατοτήτων του, ποὺ ἀνήκουν εἰς τὸ μέλλον, ποὺ εἶναι τὸ μέλλον, ποὺ θὰ πολεμήσῃ καὶ πάλιν ἐν ὀνόματι ἄλλων δυνατοτήτων ἀπὸ τὴν στιγμὴν ποὺ θὰ γίνουν πραγματικότης.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ «ΦΥΣΕΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ ΖΩΟΝ»

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

Στὰ «Πολιτικά» του ὁ Ἀριστοτέλης ἀναπτύσσει τὶς ἰδέες του γιὰ τὸν πολιτικό βίο. Ἰδιαίτερα στὸ Α βιβλίο, ἀπὸ τὸ ὁποῖο προέρχεται τὸ παρακάτω ἀπόσπασμα, έξετάζεται ἡ σύσταση τῆς πολιτείας. Σύμφωνα μὲ τὸν Ἀριστοτέλη, ἡ πολιτικὴ κοινότητα διαμορφώνει τὸν ἄνθρωπο, γιατὶ ἡ συμβίωση τῶν ἀτόμων στὸ πλαίσιό της ἐπιβάλλεται ἀπὸ τὴν ἴδια τὴ φύση. Παραθέτουμε τὸ ἀπόσπασμα στὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ καὶ ἀκολουθεῖ μετάφραση.

Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Ἡ πολιτικὴ σκέψη ξεκινᾶ μὲ τοὺς ἀρχαῖους Ἕλληνες. Οἱ ἀπαρχὲς της συνδέονται μὲ τὸν ἤρεμο καὶ ξεκάθαρο ὀρθολογισμὸ τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ νοῦ. Ἀντὶ νὰ περάσουν στὴ σφαῖρα τῆς θρησκείας, ὅπως οἱ λαοὶ τῆς Ἰνδίας καὶ τῆς Ἰουδαίας, ἀντὶ νὰ ἀποδεχθοῦν τὸν κόσμο αὐτὸν ἀδιερεύνητα καὶ νὰ τὸν δοῦν μέσω τῆς πίστης, οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες στάθηκαν στὸ πεδίο τῆς σκέψης καὶ τολμῶντας νὰ ἀναρωτηθοῦν1 γιὰ τὰ ὁρατὰ πράγματα προσπάθησαν νὰ κατανοήσουν τὸ σύμπαν ὑπὸ τὸ πρίσμα τοῦ λόγου…
Τὸ ἄτομο καὶ ἡ πόλις

Ἡ προϋπόθεση γιὰ κάθε πολιτικὴ σκέψη εἶναι ἡ κατανόηση τῆς ἀντίθεσης μεταξὺ τοῦ ἀτόμου καὶ τοῦ κράτους, καὶ ἔργο τοῦ κάθε πολιτικοῦ διανοητῆ εἶναι ἡ γεφύρωση καὶ κατάργηση αὐτῆς τῆς ἀντίθεσης, τῆς ὁποίας τὴ δύναμη ὁ διανοητὴς ἔχει συνειδητοποιήσει. Χωρὶς τὴ συνειδητοποίηση αὐτῆς τῆς ἀντίθεσης κανένα ἀπὸ τὰ προβλήματα τῆς πολιτικῆς ἐπιστήμης –προβλήματα ποὺ ἀγγίζουν τὴ βάση τῆς ἐξουσίας τοῦ κράτους καὶ τὴν πηγὴ τῶν νόμων του δὲν μπορεῖ νὰ ἔχει νόημα· χωρὶς τὴ γεφύρωσή της κανένα ἀπὸ αὐτὰ τὰ προβλήματα δὲν μπορεῖ νὰ ἔχει λύση. Μὲ αὐτὸν ἀκριβῶς τὸν τρόπο οἱ Σοφιστές, οἱ ὁποῖοι συνέλαβαν καὶ ἐνίσχυσαν τὴν ἀντίθεση, εἶναι οἱ προπάτορες τοῦ Πλάτωνα καὶ τοῦ Ἀριστοτέλη καὶ τὸ ἔργο τους ἔθεσε τὶς ἀπαραίτητες προϋποθέσεις γιὰ τὴν ἐμφάνιση τῶν τελευταῖων, οἱ ὁποῖοι κατάργησαν αὐτὴ τὴν ἀντίθεση.

Ἔτσι ἡ αἴσθηση τῆς ἀξίας τοῦ ἀτόμου ἦταν ἡ πρώτη προϋπόθεση γιὰ τὴν ἀνάπτυξη τῆς πολιτικῆς σκέψης στὴν ἀρχαῖα Ἑλλάδα. Ἡ αἴσθηση αὐτὴ ἐκδηλωνόταν τόσο στὴν πρακτικὴ ὅσο καὶ στὴ θεωρία καὶ γινόταν πράξη μὲ τὴ μορφὴ τῆς πρακτικῆς ἔννοιας τοῦ ἐλεύθερου πολίτη σὲ μία αὐτοκυβέρνητη κοινότητα -μία ἔννοια ποὺ συνιστᾶ τὴν οὐσία τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς πόλης-κράτους. Ὅ,τι καὶ ἄν εἰπωθεῖ γιὰ τὴ «θυσία» τοῦ ἀτόμου στὸ κράτος στὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ πολιτικὴ ἤ στὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ θεωρία, τὸ γεγονὸς παραμένει ὅτι στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα, σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ὑπόλοιπο ἀρχαῖο κόσμο, ὁ ἄνθρωπος θυσιαζόταν σὲ μικρότερο βαθμὸ ἀπ’ ὅ,τι ἀλλοῦ στὸ σύνολο στὸ ὁποῖο ἀνῆκε. Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες ποτὲ δὲν κουράζονταν νὰ λένε στοὺς ἑαυτούς τους ὅτι, ἐνῶ στὶς δικές τους κοινότητες ὁ κάθε ἄνθρωπος ὑπολογιζόταν ἀνάλογα μὲ τὴν ἀξία του καὶ ἀσκοῦσε τὸ μερίδιό του ἐπιρροῆς στὸν κοινὸ βίο, στὰ δεσποτικὰ καθεστῶτα τῆς Ἀνατολῆς τὸ μόνο ποὺ μετροῦσε ἦταν ὁ δεσπότης καὶ δὲν ὑπῆρχε κανένα κοινὸ συμφέρον. Ἡ συνοχὴ τῶν κρατῶν τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδας ὀφειλόταν στὸν νόμο καὶ ὄχι στὸν προσωπικὸ σύνδεσμο τῆς κοινῆς ὑποταγῆς στὴν ἰδιότροπη θέληση ἑνὸς μεμονωμένου ἀτόμου· τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ κράτη ἦταν σύνδεσμοι (κοινωνίαι) μὲ μία κοινὴ ἔννοια κοινωνικῆς γνώμης καὶ κοινωνικῆς ἠθικῆς καὶ ὄχι ἁπλὲς ἑνώσεις κυρίων καὶ δούλων ὅπου δὲν ὑπῆρχε κοινὸ συμφέρον. Σὲ κράτη ὅπως αὐτά, ὅπου οἱ ἄνδρες ἦταν «ὅμοιοι» -ἄν καὶ ὄχι πάντοτε «ἴσοι»- καί, καθὼς ἐπιδίωκαν ἀπὸ κοινοῦ ἕναν παρόμοιο συνεταιρισμό, ἡ πολιτικὴ σκέψη βρῆκε ἕνα φυσικὸ πεδίο ἀνάπτυξης. Ἐκεῖ τὰ ἄτομα διακρίνονταν ἀπὸ τὸ κράτος καὶ παρὰ ταῦτα στὴν κοινότητά τους συγκροτοῦσαν τὸ κράτος…